پیروی از احکام اسلامی و نهادینه سازی اصول حکومت اسلامی، سنتی ریشه دار در میان علمای اسلامی است، یکی از آن علمای بنام و مطرح آیت الله یوسف صانعی محسوب می‌شد که به طور قطع از متقدمان مبارزه علیه رژیم پهلوی و از افراد موثر در نهضت امام خمینی(ره) به شمار می رفت که نقشی موثر در این عرصه داشت. او در حفاظت از کیان انقلاب اسلامی بسیار فعال و سختکوش بود.
زندگینامه و رشد علمی صانعی
آیت الله صانعی سال ۱۳۱۶ خورشیدی در خانواده ای مذهبی و روحانی و در یکی از روستاهای استان اصفهان به نام نیک آباد چشم به جهان گشود. وی در دامان خانواده ای مرید اهل بیت (ع) رشد و پرورش یافت و هنوز ۹ سالش نشده بود که به همراه پدر و برادرش به اصفهان رفت تا این ۲ برادر در حوزه علمیه این شهر به تحصیل علوم قدیمه یا حوزوی بپردازند. آغاز تحصیل او در حوزه به ۱۳۲۵ خورشیدی و همزمان با آغاز دسیسه‌های رژیم پهلوی نسبت به حوزه علمیه باز می‌گردد، زمانی که عوامل رژیم در تلاش بودند تا با استفاده از تمام ابزار موجود، جایگاه حوزه های علمیه را در هدایت جامعه متزلزل کنند.
وی پس از ورود به مدرسه دروس مقدماتی را نزد استادانی همچون معلم حبیب آبادی نویسنده کتاب مکارم الا´ثار و کتاب مغنی را نزد یدالله پورهادی فرا گرفت. در همین برهه بود که او تصمیم گرفت برای ادامه تحصیلات به قم هجرت کند. در ۱۳۳۰ خورشیدی رهسپار دیار علم و عمل شد و در مدرسه علمیه آقا سید صادق، سکونت گزید. تلاش علمی وی سبب شد که دوره سطح را در چهار سال به پایان برساند و در ۱۳۳۴ خورشیدی در آزمون عمومی فارغ التحصیلان دوره سطح شرکت و رتبه نخست را کسب کند. این مسأله باعث شد که آیه الله العظمی بروجردی، وی را مورد عنایت و تشویق خود قرار دهد.
در آن زمان او در حجره‌ای سکونت گزید که با هفت طلبه دیگر هم اتاق بود. او در خصوص این سال ها گفته بود: «با وجود اینکه روزی ۱۳ جلسه درس و مباحثه داشتیم، سه ماه بنده یک وعده هم غذای سیر نخوردم.» اما آیت الله صانعی همچنان به راه خود ادامه داد. او در دوره سطح از استادانی همچون عبدالجواد جبل‌عاملی صاحب اثرکفایه، امام موسی صدر، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی بروجردی و محمدتقی ستوده بهره جست. او یکسالی نیز درس خارج فقه را نزد آیت الله سیدحسین بروجردی فراگرفت. وی در خصوص این مرجع عالیقدر این گونه گفته است: «آقای بروجردی سلطه زیادی بر فقه داشت و مباحث را ریشه‌یابی می‌کرد…ایشان پیشینه بحث را بیان، بر فتوا و نظر قدما تکیه، به فتوای فقهای اهل سنت توجه، فقه شیعه را با فتاوای اهل سنت تطبیق و در نهایت مطالب را جمع‌بندی می‌کرد.»
آشنایی با امام خمینی(ره) و بهره گیری از محضر ایشان
در ۱۳۳۴ آیت الله صانعی تصمیم گرفت در محضر درس خارج امام خمینی (ره) به شاگردی درآید و از ایشان کسب فیض کند. او شاگردپروری، تکیه بر ارزش ها و شناخت دقیق موضوع را از ویژگی های درس امام راحل می دانست. بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز صانعی را همواره مورد لطف و عنایت خویش قرار می دادند و در خصوص وی این چنین بیان داشته اند: «من آقای صانعی را مثل یک فرزند بزرگ کرده‌ام، آقای صانعی وقتی که سال های طولانی در مباحثاتی که ما داشتیم، تشریف می‌آوردند، ایشان بالخصوص می‌آمدند با من صحبت می‌کردند و من حظ می‌بردم از معلومات ایشان و ایشان یک نفر آدم برجسته‌ای در بین روحانیون است و مرد عالمی است». (صحیفه امام ج ۱۷ ص ۲۳۱)
او نیز حضور در درس آیت‌الله خمینی را اینگونه روایت کرده است: «بنده تمامی معلوماتم را از درس امام گرفتم. باید گفت که پس از آقای بروجردی فقیهی مثل امام نیامده است… ایشان هم بر فقه سلطه داشت، هم محققانه درس می‌داد و هم بعد از درس ضابطه، قاعده و رهنمود می‌گرفتیم.» ترجمه تحریرالوسیله امام خمینی به قلم آیت الله صانعی است. او در سال‌های اولیه دهه ۶۰ در سیمای جمهوری اسلامی، رساله امام خمینی را آموزش می‌داد.
آیت الله صانعی مدتی نیز از محضر درس مراجع عظام همچون سید محمد محقق داماد و محسن اراکی بهره مند شد که این موضوع همزمان با تبعید امام خمینی(ره) به عراق بود.
با فراگیری علوم و دروس حوزوی، آیت الله صانعی در جایگاه مدرس حوزه قرار گرفت و در مدرسه مشهور حقانی مشغول به تحصیل شد. او در این مدرسه درس خارج فقه (مبحث زکات)، کفایه‌الاصول و رسائل‌الجدیده را به طلاب می‌آموخت. دروس مختلف دوره‌های مقدمات، سطح و خارج را آموزش می‌داد که حاصل آن، ظهور بسیاری از علما و محققان حوزه علمیه و مسؤولان اجرایی کشور است. او ۱۸ سال تدریس داشت که از برنامه های روزانه وی در آن ایام به شمار می‌رفت. آیت الله صانعی در کنار تدریس در مدرسه حقانی، در مسجد امام حسن عسکری(ع) قم نیز مکاسب را آموزش می‌داد. تدریس درس خارج فقه او براساس مبانی تحریرالوسیله امام از ۱۳۵۴ خورشیدی آغاز شد. وی از دهه ۷۰ تا زمان حیات در کنار تدریس به امور متشرعین نیز پاسخ می داد.
آیت الله صانعی با اوج گیری مبارزات انقلابی مردم ایران در شهرهای گوناگون به افشاسازی ماهیت رژیم پهلوی پرداخت و بدین ترتیب مردم را برای مبارزه فراگیر آماده می‌ساخت. او هر هفته در تهران در جلسات متدینین به منبر می‌رفت و به ایراد سخنرانی می‌پرداخت. البته برخی سخنرانی های او با برخوردهایی از طرف رژیم پهلوی روبه‌رو می شد. او گفته بود، جزو حلقه اولیه مبارزات نبوده است اما اسناد به گونه‌ای دیگر از حضور او در میان مبارزان هوادار امام خمینی(ره) سخن می‌گفت. آیت الله صانعی از ابتدای تشکیل غیررسمی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و صدور اطلاعیه‌ها، بیانیه‌ها و نامه‌های سیاسی حضور داشت و جزو جوان‌های این تشکل به حساب می‌آمد. او رابط این تشکل با مردم تهران و نماینده امام(ره) در کمک به مصدومان حادثه سرکوب تجمع طلاب در مدرسه فیضیه بود.
نقش او در سال‌های نزدیک به انقلاب اسلامی با تبعید و حبس برخی از مدرسان و علما پررنگ شد. در پی انتشار مقاله‌ای علیه امام خمینی(ره) در روزنامه اطلاعات، جامعه مدرسین قم کانون سازماندهی اعتراض‌های طلاب و مردم این شهر شد که آیت الله صانعی نیز در جلسات این تشکل حضور می یافت و دومین جلسه طراحی حرکت‌های اعتراضی علیه رژیم در منزل او برگزار شد.
آثار منتشر شده از آیت الله صانعی
رساله توضیح‌المسائل، مجمع‌المسائل (سه جلد)، استفتائات قضایی (دو جلد)، احکام بانوان، احکام نوجوانان، منتخب مناسک حج، صد و ده مساله از مسائل حج، چهل مسئله در حج، احکام تعلیم و تربیت، امام خمینی و راز احیای اجتهاد در عصر حاضر، منتخب ادعیه و اعمال ماه مبارک رمضان، نگاهی کوتاه به‌زندگی مرجع عالیقدر تقلید و … از جمله کتاب هایی هستند که از آیت الله صانعی به یادگار مانده است و کتاب هایی همچون مصباح المقلدین، منتخب الاحکام (عربی)، کتاب الطلاق، کتاب القصاص، کتاب الإرث (۲مجلد) و… از جمله آثاری به شمار می روند که به زبان عربی چاپ و منتشر شده اند. گفتنی است، از آیت الله صانعی مجموعه نظرات فقهی و دیدگاه هایی بر جای مانده که توسط مؤسسه فرهنگی – هنری فقه‌الثقلین تنظیم و منتشر شده‌است.
فعالیت های اجرایی
آییت الله صانعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۸ خورشیدی به عضویت رسمی جامعه مدرسین جدید درآمد، در همان سال عضو فقهای شورای نگهبان نیز شد و تا ۱۳۶۱ خورشیدی در این منصب باقی ماند. در دوره نخست مجلس خبرگان با کسب آرای بالا به مجلس راه یافت. دادستانی کل کشور از دیگر فعالیت های اجرایی او در نظام جمهوری اسلامی بود که تا سال ۱۳۶۴ خورشیدی ادامه داشت. نمایندگی امام در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی، امامت جمعه قم و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم امام خمینی(ره) از جمله دیگر فعالیت های او به شمار می‌رود. آیت الله صانعی پس از چندی تصمیم گرفت از سیاست و فعالیت های سیاسی کناره گیری و قم را برای تدریس انتخاب کند و به تدریس خارج فقه و اصول بپردازد.
سرانجام آیت الله صانعی
آیت الله یوسف صانعی از مراجع تقلید و استاد درس خارج حوزه علمیه سرانجام پس از عمری تلاش و جهاد در راه اعتلای انقلاب و نظام جمهوری اسلامی در ۸۳ سالگی در ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ خورشیدی چشم از جهان فروبست.
منابع:
۱. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله صانعی
۲. روزنامه اطلاعات، دوشنبه ۸ فروردین ۱۳۶۲، ص ۳.
۳. (صحیفه امام ج ۱۷ ص ۲۳۱)
