به گزارش ایرنا، به‌طورکلی کامل‌ترین تعریفی که از بیابان ارائه شده‌است تعریف برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در سال ۱۹۷۷ است که طبق آن بیابان به اکوسیستم زوال یافته‌ای اطلاق می‌شود که استعداد تولید طبیعی گیاهی (بیوماس) در آنها کاهش یافته و یا به کلی از بین رفته‌است و این امر نه تنها به عوامل اقلیمی بلکه به عوامل محیطی از جمله ساختار زمین‌شناسی، توپوگرافی، کمیت و کیفیت آب و خاک و در نهایت دخالت‌های انسان در محیط بستگی دارد.
در پی رشد روز افزون جمعیت و روند صعودی توسعه ناپایدار که با تخریب منابع طبیعی در بسیاری از نقاط جهان همراه بود، واژه جدیدی تحت عنوان “بیابان‌زایی” (Desertification) وارد فرهنگ منابع طبیعی شد. در سال ۱۹۹۰ سازمان ملل واژه بیابان‌زایی را «بیابان‌زایی عبارت است از تخریب اراضی در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب در نتیجه عوامل مختلف اقلیمی و فعالیت‌های انسانی» تعریف کرد.
مقابله با بیابان‌زایی ( Combating Desertification) مجموع فعالیت‌هایی است که بخشی از برنامه توسعه جامع سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب در راستای توسعه پایدار محسوب شده است و هدف آن جلوگیری یا کاهش تخریب سرزمین، احیا زمین‌های تخریب شده و باز زنده سازی اراضی بیابانی محسوب می‌شود.
ایران بالغ بر ۲.۴ درصد از مجموع کل بیابان های جهان را در خود جای داده است که در ۱۷ استان از جمله استان اصفهان پراکنده هستند، این استان با وسعتی بالغ بر ۱۰.۷ میلیون هکتار یکی از استان های مرکزی و دارای اقلیم خشک و نیمه خشک به شمار می‌رود.
اراضی بیابانی این استان ۱۰ درصد بیابان‌های کشور و ۳۰ درصد منابع طبیعی استان را به خود اختصاص داده است.
براساس مطالعات انجام شده در سال ۱۳۸۹، مساحت سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار اراضی بیابانی استان اصفهان، در هشت شهرستان شامل آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، خور و بیابانک، کاشان ، نایین و نطنز پراکنده است.
از پهنه ۱۰.۷ میلیون هکتاری استان اصفهان ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۰ درصد سطح استان را اراضی بیابانی و شن‌زار تشکیل داده است که به طور عمده در بخش‌های شمالی و شرقی آن پراکنش دارند، مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی به مساحت ۲ میلیون و ۸۳۴ هزار هکتار و کانون های‌های بحرانی فرسایش بادی مساحتی بالغ بر یک میلیون و ۵۰۵ هزار هکتار از سطح استان را به خود اختصاص داده‌اند.
۳۰۸ هزار هکتار جنگل‌کاری در بیابان‌های اصفهان
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان گفت: تاکنون بیش از ۳۰۸ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان تبدیل به جنگل‌های دست کاشت شده است که حدود ۱۵ درصد جنگل‌های بیابانی دست کاشت کشور را تشکیل می‌دهد.
حسینعلی نریمانی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: مطالعه طرح‌های بیابان‌زدایی در ۹۷۰ هزار هکتار، مالچ پاشی ۳۱ هزار هکتار، احداث بادشکن در یک هزار و ۱۰۰ کیلومتر و اجرای پروژه‌های مشارکتی با مردم در چهار هزار و ۵۰۰ هکتار دیگر اقداماتی به شمار می‌رود که این سال‌ها اجرا شده است.
وی اضافه کرد: مطالعات و تهیه طرح‌های مدیریت مناطق بیابانی و مدیریت جنگل‌های دست کاشت و کانون‌های بحران فرسایش بادی به منظور ارائه راهکارهای و پیشنهادهای اجرایی با اصول علمی ، اجرای عملیات بیولوژیک بیابان‌زدایی مشتمل بر نهالکاری و بذرپاشی با گونه‌های مقاوم به شرایط محیطی مناطق، تولید نهال گونه‌های مقاوم به خشکی و شرایط بیابانی و اجرای عملیات مالچ پاشی در مواردی که احیای بیولوژیک منطقه امکان پذیر نیست از جمله اقداماتی است که در سال‌های گذشته در این منطقه انجام شده است.
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان احداث انواع بادشکن در مناطق حساس به فرسایش بادی و نهالکاری در بادپناه آن، برگزاری کمیته‌های مشورتی با حضور استادان دانشگاه و محققان فعال در زمینه مقابله با بیابان‌زایی و فرسایش بادی و مشارکت و همکاری در طرح‌های تحقیقاتی به منظور ارائه راهکارهای بهتر و علمی در زمینه مقابله با پدیده بیابان زایی و احیای مناطق بیابانی را از دیگر موارد مرتبط با مقوله بیابان زدایی در استان برشمرد.
نریمانی تصریح کرد: از لحاظ اعتبارات تخصیص یافته برای اجرای طرح‌های بیابان زدایی در مقایسه سال‌های ۹۸ و ۹۶، رشد ۴۳ برابری را در طرح‌های بیابان‌زدایی مشاهده می‌کنیم این معنا که ۴۳۰ میلیارد ریال سال ۹۸ برای این طرح‌ها در اصفهان اختصاص یافت و این در حالی است که این رقم در سال ۹۶ حدود ۱۰ میلیارد ریال بود.
وی ادامه داد: در مقایسه سال‌های ۹۶ با ۹۴ نیز رشد اعتبارات طرح های بیابان زدایی در استان اصفهان مشهود بود به این ترتیب که ۱۰ میلیارد ریال در سال ۹۶ و ۴ میلیارد ریال در سال ۹۴ برای این طرح‌ها اختصاص پیدا کرد.
اصفهان از پیشتازان بیابان‌زدایی در کشور
به نظر عضو هیات علمی و دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشکده صنعتی اصفهان در سال‌های گذشته اقدامات بسیار مثبتی در زمینه بیابان‌زدایی در استان اصفهان انجام شده است تا جایی که در این خصوص این خطه از جمله پیشتازان کشور به شمار می‌رود.
رضا جعفری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: اثرات ناشی از ریزگردها بسیار پر دامنه و وسیع است البته باید بدانیم ریزگردها در بسیاری از مناطق جهان به عنوان مواد مفید و موثر بر محیط زیست قلمداد می‌شود که اکوسیستم به آنها وابسته است اما در مناطق خشک مانند ایران انتشار گرد و غبار سبب بروز مشکلات اقتصادی، پزشکی، اجتماعی و دیگر موارد می‌شود.
وی با بیان اینکه آسیب رسیدن به سلامت شهروندان مهمترین چالش گرد و غبار به شمار می‌رود خاطرنشان کرد: کاهش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی، آسیب دیدگی تجهیزات زیرساختی و مشکلات فرهنگی نظیر تعطیلی مدارس و معضلات امنیتی مانند مهاجرت‌های بی رویه از جمله دیگر مشکلاتی است که انتشار ریزگردها به وجود می‌آورد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت استفاده از تجهیزات به روز و نرم‌افزارهای جدید برای پایش و مطالعات در عرصه‌های بیابانی تصریح کرد: علاوه بر آن هر چقدر از تجهیزات ماهواره‌ای و و داده‌های نو در این زمینه استفاده شود می‌توانیم شاهد توسعه اقدامات مرتبط با بیابان‌زدایی در سطح استان اصفهان و کشور باشیم.
جعفری یکی از چالش‌های اجرای طرح‌های بیابان زدایی بویژه نهالکاری در استان اصفهان را کمبود منابع آبی برشمرد و ادامه داد: با اینحال اجرای حدود ۳۰۰ هزار هکتار نهالکاری در مناطق بیابانی این خطه اثرات مفید و شایانی داشته است.
وی تعامل بیشتر نهادهای اجرایی و دانشگاه و استفاده از توان فنی آنان و بهره گیری از نقشه‌های جدید لازم دانست و تصریح کرد: روش‌های مبتنی بر سنجش راه دور بهتر می‌توانند استان را در راستای نیاز سنجی و اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی یاری کنند.
