واحد ارتباط خانواده و دانشگاه معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی روز سه شنبه ۲۴ تیر از طریق «وبینار آنلاین» کارگاهی با نام «نقش خانواده در افزایش امیدواری فرزندان» برگزار کرد که مدرس این کارگاه احمد برجعلی، رییس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی بود.

مشروح سخنرانی وی را در ذیل می‌خوانید:

اهمیت تاب‌آوری در شرایط کنونی

برجعلی در خصوص اهمیت تاب آوری در شرایط کنونی گفت: باتوجه به شرایطی که در حال حاضر در کشور داریم و اگر نگوییم شرایط بحرانی است اما شرایط سختی است. ما باید در این شرایط سخت تاب آوریمان را بالا ببریم.  بنابراین در این شرایط والدین نقش بنیادی دارند. به خصوص در حفظ سلامت روانی فرزندان. به عبارتی بیشترین بار بر عهده والدین است چه در تربیت و چه در حمایت آنها. عقیده ما روانشناسان که خانواده اساس وجودی همه ما است. وقتی ادوار گذشته را بررسی می‌کنیم می‌بینیم خانواده‌ها نقش‌های پنهانی داشته‌اند که هر چند ممکن است با اعداد و ارقام نیاید اما نمی‌توان نقش‌های پنهان را کتمان کرد.

برجعلی افزود: ما امروز نیاز به روحیه تاب آوری داریم. روحیه مانند ظرفیتی می‌ماند که اگر کسی در آن افت کند، حرکت نخواهد کرد. شما ماشینی را در نظر بگیرید استعداد دارد و می‌تواند ما را به مقصد برساند اما اگر بنزین نداشته باشد، حرکت نخواهد کرد. روحیه چنین نقشی دارد. خلق همه ما و تاب آوری ما نیازمند روحیه است. ما روحیه را از بعد وجودی والدین و اطرافیانمان می‌گیریم. تحقیقات نشان می‌دهد خشم یا تنفر در انسان دیرتر رفع می‌شود اما شادی یک لحظه می‌آید و زود هم از دست می‌رود و لذا حفظ‌ش بسیار مشکل است. به همین خاطر ایجاد خلق مثبت کار سختی است. از آنجایی که ما بیشتر در معرض اطلاعات و اخبار ناگوار هستیم بر این اساس احساسات روانی ما بیشتر ترک برمی‌دارد، آسیب‌پذیری‌اش بیشتر می‌شود. به همین خاطر لازم است ما عوامل تاب‌آوری را بیشتر بشناسیم که چگونه می‌شود که روحیه فرزندانمان را حفظ کنیم.

خوش‌بینی فعال و کارکردهای آن

برجعلی افزود: یک مساله‌ای که وجود دارد خوش‌بینی فعال است. ما یک خوش‌بینی داریم که خوش‌خیالی است، یعنی با توهم زندگی کردن. همچنین یک خوش‌بینی فعال هم داریم. ضمن اینکه پشت آن یک نگرش مثبت است، عمل هم است. ما این خوش‌بینی فعال را به عنوان عامل بسیار مهم در خلق می‌دانیم. به این معنا که ضمن اینکه چشم‌انداز مناسبی برای فرزندانمان فراهم می‌کنیم، باید بتوانیم آنها را به گونه‌ای به عمل دعوت کنیم. به عبارتی اگر بخواهیم امروز تاب‌آوری فرزندانمان را بالا ببریم نیازمند این هستیم آنها را به یک خوش‌بینی فعال دعوت کنیم.

تحقیقات نشان می‌دهد وقتی شما عمل می‌کنید، در واقع رشد می‌کنید. اما وقتی نگرشتان تغییر کند ولی عملتان رشد نکند، موفق نخواهید شد. خانواده‌های ما نیازمند شکوفا ساختن خوش‌بینی فعال در فرزندان هستند. یعنی باید چنین به آنها تلقین کنند که باید آینده را بسازند. آینده ساختنی است مانند اقتصاد، عمل ویژگی انسان‌سازی دارد و تسهیل‌کنندگی رفتارها است.

بحران افسردگی در شرایط کرونایی

برجعلی در خصوص بحران افسردگی در شرایط کرونایی گفت: امروز ما در یک شرایط کرونایی هستیم. کم حوصلگی‌های ما یک آلارم است. اگر ما آلارم درد را بشنویم و توجه کنیم، می‌توانیم روزمرگی‌های خود را تغییر دهیم اما اگر به این آلارم‌ها توجهی نکنیم این بی‌حوصلگی‌ها تمام وجود ما را فرا می‌گیرد و ممکن است ما را دچار افسردگی کند. بی‌حوصلگی چیز بدی نیست. خود یک نشانه است و نشانه این امر که من یک کار هدفمند انجام نمی‌دهم. پس باید تغییر رویه بدهم و زندگی روزمره را به گونه‌ای تنظیم کنم که از آن لذت ببرم. بی‌حوصلگی آغاز افسردگی است. چون در شرایط کرونایی چیزی که می‌تواند شیوع پیدا کند احساس غم و افسردگی است. به این دلیل که ارتباطات محدود است و بیشتر نوع ارتباطات مجازی شده است. ارتباط فیزیکی افراد محدود است و این امر ممکن است ما را به لایه‌های پنهان ببرد که موجب افسردگی است.

نگاه ما به زندگی باید فرایندی باشد

برجعلی سخنانش را این‌گونه ادامه داد: ما باید نگاه فرایندی به زندگی داشته باشیم و چنین نگاهی را در فرزندانمان تقویت کنیم و نه نگاه نتیجه‌گرا را. ما باید به سان اسکی‌بازی باشیم که وقتی در دامنه کوه قرار می‌گیرد چگونه با پستی و بلندی کوه کنار می آید. زندگی هم این‌گونه است. باید مثل اسکی باز بود و رفتارهای منعطف داشت. این رفتارها نیازمند تربیت است. پس خوش‌بینی فعال یعنی نگرش مثبت و عمل را باید کنار هم داشته باشیم.

ما باید به فرزندانمان جرات تصمیم‌گیری بدهیم. جرات آزمون و خطا باید داد. چنین امری به تاب ‌آوری فرزندانمان بسیار کمک می‌کند. جرات ورزی در ایجاد خلق مثبت و امیدواری بسیار نقش دارد. محافظه کاری، ترس، وحشت و نگرانی و… همه اعتماد به نفس را پایین آورده و تاب‌آوری را پایین می‌آورند. چشم انداز را مسدود می‌کند. باید جرات ورزی را در فرزندان زیاد کرد و قدرت تصمیم‌گیری بدان‌ها داد.

خانواده‌های ما امروزه هم از درون و هم از بیرون احساس فشار می‌کنند. فشار درون از بابت فرزندان و آینده آنها و فشار از بیرون ناشی از فشار زندگی و اقتصادی است. همه این موارد تاب‌آوری خانواده را کاهش می‌دهند و خود پدر و مادر نیز نیازمند تاب ‌آوری می‌شوند. نباید آنها خسته باشند و بی حوصله باشند و لذا باید تاب ‌آوری خود را بالا ببرند. پس با عمل قاطع، جرات ورزی را بالا ببریم. همچنین تاب‌آوری نیازمند پشتکاری است. یعنی باید به فرزندان خود یاد دهیم خسته نشوند. ما عمری قرار است زندگی کنیم لذا باید فعالیت‌هایی را در یک پروسه بگذاریم. ایجاد خلق مثبت نیاز به استمرار دارد.  پس یکی از کارهایی که می‌تواند خلق فرزندان را بهتر کند، یاددادن آنها به پشتکار است.

لزوم حمایت عاطفی و اجتماعی از فرزندان

برجعلی در خصوص لزوم حمایت عاطفی و اجتماعی از فرزندان گفت: والدین باید بر اساس نیاز فرزندان رفتار کنند نه بر اساس توقعات آنها. عشق بدون قید و شرط همین است. یعنی نه بر اساس انتظارات خود بلکه بر اساس نیازهای فرزند باید رفتار کرد. والدین تعاملی کسانی هستند که احساسات، رفتارها و ادراکات فرزندان را از ظاهر فرزندان خود تشخیص می‌دهند. این والدین مساله‌مدار رفتار می‌کنند و خود را جایگزین فرزندان خود می‌کنند تا شرایط را درک کنند.

نگاه صفر و یک به زندگی نداشته باشیم

برجعلی در پایان اظهار داشت: نگاه صفر و یک را از فرزندان بگیرید. نگاه صفر و یک یعنی نگاه آمیخته با افسردگی. یعنی به زندگی نگاه اعشاری داشته باشید. ما باید نگاه اعشاری به فرزندان خود دهیم مبنی بر اینکه زندگی ادامه دارد. نگاه به زندگی به عنوان فرایندی امیدواری و انعطاف‌پذیری و در نهایت تاب‌آوری به همراه می‌آورد.