به گزارش ایسنا، پایان‌نامه‌های دانشگاهی از ارکان اساسی دانشگاه‌ها بوده‌اند و نقش مهمی در تولید دانش جدید دارند. پایان‌نامه نه تنها تمرین پژوهش برای دانشجویان است، بلکه خود یکی از روش‌های تولید دانش جدید محسوب می‌شود. با این وجود انجام پایان‌نامه‌های دانشگاهی در عمل با مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو است.
با توجه به این موضوع، پژوهشگران برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تهران، با انجام مطالعه‌ای مشکلات فرآیند اجرای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان دانشگاه تهران را مورد برررسی قرار دادند.
به منظور انجام این مطالعه؛ پژوهشگران با ۱۲ نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تهران که بیش از پنج سال سابقه تدریس و بیش از ۲۰ پایان‌نامه و رساله با دانشجویان داشتند، مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام دادند. پس از تحلیل مصاحبه‌ها، هفت مضمون اصلی و ۶۷ زیر مضمون از مصاحبه‌ها استخراج شد.
هفت مشکل اصلی مطرح‌شده در مصاحبه‌ها شامل: مشکل در انتخاب موضوع، تسلط ناکافی به حوزه روش تحقیق، انقطاع مباحث نظری از مباحث عملی، مشکلات فردی دانشجویان، مشکلات اساتید، مشکلات ساختاری و قانونی دانشگاه‌ها و مشکلات سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط بود.
مشکلات مطرح شده در انتخاب موضوع پایان‌نامه
بر اساس نظر اساتید شرکت‌کننده در این مطالعه؛ نخستین مشکلی که دانشجویان در اجرای پایان‌نامه با آن مواجه می‌شوند، انتخاب موضوع پژوهش است. چرا که دانشجویان به دلیل بی‌تجربگی ادراک و تصور دقیقی از موضوع و کاری که می‌خواهند انجام بدهند، ندارند. عوامل موثر در ایجاد این مشکل شامل موارد زیر هستند:
– مهارت نداشتن در نوشتن پروپوزال؛
– آشنایی ناکافی با جغرافیای نظری رشته خود؛
– تسلط نداشتن به موضوع؛
– تناسب ناچیز موضوع با علایق و توانایی؛
– نامتناسب بودن موضوع پایان‌نامه با توانمندی استادان؛
– مسئله‌محور نبودن فرآیند آموزش؛
– دیر انتخاب کردن موضوع؛
– اجرایی (عملی) نبودن موضوع.
تسلط ناکافی به حوزه روش تحقیق
برخی از شرکت‌کنندگان در این مطالعه معتقدند که دانشجویان روش تحقیق را خوب بلد نیستند و نمی‌توانند گام‌های پژوهش را به درستی جلو ببرند. عوامل ایجاد کننده این مشکل شامل موارد زیر است:
– فقر میزان واحدهای روش‌شناسی؛
– کیفیت پایین کلاس‌های روش پژوهش؛
– آشنایی اندک با اصول روش پژوهش؛
– نگاه ابزاری به روش تحقیق؛
– نظری بودن واحدهای درس روش تحقیق؛
– نامتناسب بودن روش‌های پژوهش آموزش داده در علوم انسانی با ماهیت رشته علوم انسانی.
فاصله بین مباحث نظری و مباحث علمی
یکی از مهم‌ترین مشکلات دانشجویان در انجام پایان‌نامه، فاصله‌ای است که بین مباحث نظری و عملی وجود دارد. به گفته اساتید شرکت‌کننده در این مطالعه عوامل ایجاد کننده این مشکل شامل موارد زیر است:
– ارتباط نداشتن واحدهای درسی؛
– پژوهش‌محور نبودن دوره‌های تحصیلات تکمیلی؛
– کم‌توجهی به پرورش مهارت‌های پژوهشگری از دوره ابتدایی؛
– کم توجهی به ایده‌پردازی و اندیشه‌ورزی.
مشکلات فردی دانشجویان
شرکت‌کنندگان در این مطالعه معتقدند که مشکلات دانشجویان و عوامل فردی نیز می‌توانند در روند انجام پایان‌نامه خلل وارد کنند. برخی از این مشکلات شامل موارد زیر هستند:
– تسلط نداشتن بر مهارت‌های مسئله‌کاوی؛
– تسلط نداشتن بر مهارت‌های تحلیل داده‌ها؛
– تسلط نداشتن بر مهارت‌های نگارش علمی؛
– غیر مرتبط بودن رشته تحصیلی؛
– نداشتن انگیزه کافی بر اکتشاف‌گری؛
– شکل‌گیری روحیه فعالیت‌های قالبی در دانشجویان؛
– تحمل ابهام پایین دانشجویان؛
– شکل نگرفتن مهارت کارهای تیمی و گروهی؛
– سبک خودمدار و خودخواهانه؛
– شکل نگرفتن مهارت‌های خودتنظیمی و مدیریت زمان و …
مشکلات مرتبط با استادان
برخی از چالش‌های روند انجام پایان‌نامه مرتبط با اساتید هستند. بنا بر نظر شرکت‌کنندگان در این پژوهش برخی از این مشکلات، شامل موارد زیر است:
– تحمیل پایان‌نامه توسط استاد به دانشجو؛
– دغدغه و مشغله بالای استادان و تخصیص ندادن زمان کافی به دانشجو؛
– کثرت مسئولیت پایان‌نامه‌ها؛
– سبک نظارت استاد؛
– تحمیل استاد از سوی گروه؛
– صوری بودن جلسات دفاع از پایان‌نامه‌ها و ارزیابی کیفیت عملکرد پژوهشی دانشجو؛
– ناتوانی استادان در تشخیص داده‌های واقعی از داده‌های ساختگی؛
– رویکرد کمی و نتیجه‌محور بودن استادان؛
– دسترسی محدود دانشجو به استاد مربوطه؛
– نبود نظام سنجش کیفیت عملکرد استادان راهنما و مشاور و … .
مشکلات دانشگاه، ساختار و قوانین
اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران معتقدند که برخی مشکلات دانشجویان در انجام پایان‌نامه ناشی از ساختار و قوانین دانشگاه است. برخی از این مشکلات ناشی از موارد زیر است:
– قوانین و مقررات دانشگاه؛
– چیدمان برنامه درسی؛
– سیستم ارزشیابی آموزش‌محور؛
– شیوه ارزشیابی مفهومات‌سنج؛
– نامشخص بودن سیاست‌های پژوهشی دانشگاه؛
– نبود واحدی برای تقویت نگارش علمی؛
– زمان‌بر بودن فرآیند تصویب پروپوزال؛
– نبود مکان و موقعیتی برای شنیدن گلایه‌های سوء کارکرد استادان راهنما و مشاور؛
– عدم هماهنگی دانشکده، گروه و استادان.
مشکلات سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط
مشکلات سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در مسیر انجام پایان‌نامه ناشی از موارد زیر است:
– نبود تفاهم‌نامه‌های لازم‌الاجرا با ضمانت اجرا؛
– تخصیص ندادن کمک هزینه به دانشجویان برای مدیریت هزینه‌های پایان‌نامه؛
– همکاری نامناسب سازمان‌های طرف پژوهش دانشجویان با دانشگاه یا حاکمیت بروکراسی آن سازمان‌ها؛
– افت جایگاه پژوهش در جامعه؛
– حاکمیت رویکرد کمی‌گرایی در تدریس پژوهش و روش‌های پژوهش و ارائه محتوا در تمام دروس.
برای انجام این پژوهش، علی زارعی، دکتر محمد جوادی‌پور و دکتر کیوان صالحی؛ پژوهشگران برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تهران، مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «رهیافتی پدیدارشناسانه در شناسایی مشکلات فرایند اجرای پایان‌نامه‌ها» در دوفصل‌نامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، منتشر شده است.
