رمان‌نویسی به شیوه متداول در غرب از اواخر سده ۱۹ و همزمان با دوران مشروطه و ورود مدرنیته در ایران شروع شد. علت پیدایش رمان در زبان فارسی را می‌توان به ورود صنعت چاپ، تأسیس مطبوعات و ترجمه از زبان‌های اروپایی که تحت تأثیر زبان فرانسه و بعدها تحت تأثیر زبان‌های روسی و انگلیسی بود، مرتبط دانست. رمان مدرن در ایران با صادق هدایت (بوف کور) آغاز می‌شود. سپس با صادق چوبک (سنگ صبور) و هوشنگ گلشیری (شازده احتجاب) ادامه می‌یابد اما سیمین دانشور، نخستین زن ایرانی بود که رمان نوشت و در رمان سووشون، نگاه سنتی را که به زن وجود داشت از میان برد. زری شخصیت اصلی کتاب، زنی است که با ترس‌ها و تنهایی‌هایش مبارزه می‌کند و اگرچه او در ابتدا زنی ترسو و محافظه‌کار بود اما در پایان به زنی شجاع بدل می‌شود. این نگاه به شکل‌گیری نوع جدیدی از رمان در ایران منجر شد که به رمان زنانه شهرت دارد. نویسندگان زن ایرانی، رمان را بهترین محمل برای بروز دنیای درونی، تنهایی، دردها و رنج‌های خود می‌دانند.
زندگینامه و تحصیلات
یکی از نخستین زنان ایرانی که به صورتی حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت، سیمین دانشور بود، او در هشتم اردیبهشت ۱۳۰۰خورشیدی در شیراز دیده به جهان گشود. پدر او پزشک و تحصیلاتش را در آلمان و فرانسه گذرانده بود و مادرش هنرمند و دبیر نقاشی بود. بنابراین او در خانواده‌ای فرهیخته و ثروتمند پرورش یافت. ویکتوریا دانشور خواهر سیمین دانشور در خصوص دوران کودکی خود و سیمین می‌گوید:
ما کودکی خیلی خوبی داشتیم. پدر و مادرمان خیلی روشنفکر بودند… د. در زمان کودکی هر وقت میهمان می‌آمد، سیمین شعرهای مختلفی می‌خواند و من ویولون می‌زدم. پشت پرده قایم می‌شدم، به پدرم می‌گفتم، بابا بگو من هم بیایم و ساز بزنم. بعد قرقر ویولون می‌زدم…ویکتوریا دانشور همچنین درباره علاقه سیمین به ادبیات و شعر می‌گوید: خانم سیمین حافظه خیلی خوبی داشت. شعری از حافظ را یک بار که می‌خواند، حفظ می‌شد. سعدی را هم حفظ بود. روزنامه مدرسه دست او بود. سر صف که مقاله می‌خواند، همه برایش دست می‌زدند.
سیمین دانشور پس از گذراندن دوران تحصیلی در مدرسه در رشته ادبیات فارسی به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت و از ۱۳۲۰ خورشیدی، آغاز به مقاله‌نویسی برای رادیو تهران و روزنامه ایران با نام مستعار شیرازی بی‌نام کرد. دانشور ادامه تحصیل را در رشته ادبیات تا مقطع دکتری ادامه داد، وی در ۱۳۲۸خورشیدی با دفاع از رساله خود با عنوان «علم‌الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم» و با راهنمایی فاطمه سیاح و بدیع‌الزمان فروزانفر دکتری را به پایان رساند. دانشور بعد از پایان دکتری و در ۱۳۳۱خورشیدی با دریافت بورس تحصیلی به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در آنجا در رشته زیبایی‌شناسی تحصیل کرد. در این دانشگاه بود که نزد والاس استنگر و فیل پریک داستان‌نویسی و نمایش‌نامه‌نویسی را آموخت. دانشور در ۱۳۲۸خورشیدی با جلال‌الدین سادات آل احمد مشهور به جلال آل‌احمد ادیب و متفکر سیاستمدار ازدواج کرد.
فعالیت‌های اجرایی
این ادیب نامدار پس از گذراندن دوره زیباشناسی در آمریکا به ایران بازگشت و در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت و بعد از مدتی در دانشگاه تهران مشغول تدریس در رشته باستان‌شناسی و تاریخ هنر شد. همچنین وی عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران با رتبه علمی استاد تمام بود. از او به عنوان نخستین رییس کانون نویسندگان ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هم یاد می‌شود.
فعالیت‌های هنری و علمی
دانشور از جمله خالقان آثار بی‌مانند در ادبیات داستانی ایران بود، وی در ۱۳۲۷خورشیدی برای نخستین بار مجموعه داستان کوتاه آتش خاموش را منتشر کرد. از جمله افرادی که وی را در داستان‌نویسی راهنمایی می کردند، می‌توان به فاطمه سیاح، استاد راهنمای وی و صادق هدایت اشاره کرد. همنشینی و آشنایی با هدایت در زندگی دانشور نقطه عطفی به حساب می آید که می توان آن را دیدار ۲ نویسنده مهم دانست که هر ۲ از مشهورترین چهره های ادبیات ایران در جهان هستند، داستان آتش خاموش شامل ۱۶ داستان کوتاه بود که برخی از آن‌ها را پیش‌تر در نشریات منتشر کرده بود و آن‌ها را با الهام از «ا. هنری»، نویسنده آمریکایی نگاشته بود.
یکی از خواندنی‌ترین آثار دانشور و در واقع شاهکار ادبی وی رمان سووشون است. دانشور این اثر را با الهام از یک سنت کهن نگاشت که دربرگیرنده نمادهای مظلومیت، مبارزه، شهادت و خون‌خواهی است. این اثر ماندگار همچنان پس از نیم سده تجدید چاپ می‌شود و بسیاری از ادیبان و مورخان بر این باور هستند که کتابی تأثیرگذار در شکل‌گیری مبارزات آن زمان بوده است. این اثر اوج پختگی قلم این نویسنده را نشان می‌دهد به گونه‌ای که تاکنون به بیش از ۱۵زبان دنیا ترجمه شده است و از جمله پرفروش‌ترین آثار ادبیات داستانی در ایران محسوب می‌شود.
داستان سووشون در زمان جنگ جهانی دوم می‌گذرد. شخصیت اصلی داستان زنی به نام زری است و داستان از نظرگاه او در شیراز روایت می‌شود در این اثر نویسنده در عین حال که خط داستانی پرماجرای خود را پیش می‌برد، اوضاع منطقه فارس را نیز در این برهه زمانی توصیف می‌کند. بسیاری این رمان را آغازگر فصلی نوین در داستان‌نویسی ایران می‌دانند. این داستان ساختار کاملی دارد و می‌تواند یک معیار قابل‌اعتماد برای سنجیدن رمان‌های دیگر از لحاظ استحکامِ ساختار باشد.
نام این رمان پیشینه‌ای تاریخی دارد، برپایه روایات ملی و افسانه‌ای در ایران برای یادکرد قتل سیاوش که از شخصیت‌های شاهنامه است. آنا وانزن، ایران‌شناس و مؤلف و مترجم ایتالیایی، رمان سووشون را در عرض ۶ ماه به ایتالیایی برگردانده است. این رمان در نمایشگاه کتاب میلان رونمایی شد.
رمان «جزیره سرگردانی» از دیگر آثاری است که چندین بار تجدید چاپ شده است این کتاب در خصوص اواخر رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی است که مورد توجه محافل و منتقدان ادبی واقع شده است. جلد دیگر این کتاب که یکی از محبوب ترین رمان‌های این بانوی فرهیخته به شمار می رود، ساربان سرگردان نام دارد، استقبال از این کتاب نشان داد که دانشور در مخاطب‌شناسی نیز تبحر زیادی دارد. این امتیاز را قبل از هر چیز باید ناشی از درک و فهم نویسنده از انسان ایرانی با توجه به فرهنگ و تمدن ایرانی دانست. دانشور به عمیق‌ترین شکل ممکن انسان ایرانی را با توجه به اعتقادات و باورهایش در آثارش بازتاب می‌دهد. جلد سوم با نام «کوه سرگردان»، بیشتر درباره موعود نوشته شده است. وی همچنین در ۱۳۸۶ خورشیدی داستانی با نام برو به شاه بگو را در خصوص حضرت علی(ع) و مظلومیت‌های ایشان به رشته تحریر درآورد.
این منتقد ادبی در نگاشتن هویت و ذهنیت زنانه سهم به سزایی ایفا کرد، او از قریحۀ سرشار خود بهره برد تا هویت مستقل زنان را ترسیم کند. دانشور به اصول واقع‌گرایی در داستان اهمیت می‌داد و روایت‌های انتزاعی مورد توجه او نبود. منتقدان آثار ادبی معتقدند یکی از ویژگی‌های شاهکارهای ادبی این است که علاوه بر اینکه ارزش ادبی بالایی داشته باشد از نظر ارزش تاریخی بر نسل‌های آینده نیز اثر بگذارد و آثار سیمین این ویژگی را دارند و جزو شاهکارهای ادبی محسوب می‌شوند. در واقع یکی از نقاط عطف آثار دانشور را می‌توان تمرکز وی بر بررسی جایگاه زن ایرانی در تحول اجتماعی دانست که وی را در مرکز نگاه طرفدارانش قرار داده است.
دانشور بیش از ۱۳ کتاب و ترجمه ۲۰ کتاب را نیز در فعالیت‌های پژوهشی خود دارد. از دیگر آثار وی می‌توان شهری چون بهشت، از پرنده‌های مهاجر بپرس، ذن‌بودیسم و غروب جلال را نام برد، همچنین این بانوی فرهیخته ترجمه آثار نویسندگان برجسته‌ای مانند «آنتوان چخوف، راجبان خانا و جرج برنارد شاو» را در کارنامه‌اش دارد که از آن جمله می توان به سرباز شکلاتی نوشته برنارد شاو، دشمنان اثر آنتون چخوف، بنال وطن نوشته آلن پیتون، داغ ننگ اثر نوشته ناتانیل هاثورن، ماه عسل آفتابی (مجموعه داستان) نوشته ریونوسوکه آکوتاگاوا و… اشاره کرد.
خاموشی
این بانوی ادیب سرانجام پس از یک دوره بیماری آنفلوانزا در ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی در تهران دیده از جهان فروبست و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
