آیت‌الله میرزا محمدباقر آشتیانی در ۱۲۸۴ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. وی فرزند میرزا احمد آشتیانی بود، پدر وی در مدرسه سپهسالار به تدریس علوم معقول و منقول اشتغال داشت و با بیانی ساده به ارشاد و هدایت مردم می‌پرداخت و بیشتر اوقات وی به تالیف و تدریس کتاب ها و رساله های علمی صرف می‌شد. بدین ترتیب باقر آشتیانی در یک خاندان با علم و فضیلت بزرگ شد و در کنار پدرش از افاضل خاندان آشتیانی و از علمای طراز اول تهران به شمار می رفت که برای نشر آموزه های اسلامی، خدمات گرانقدری را انجام داد. محمد باقر آشتیانی، سال های طولانی در زمان حیات پدرش از طرف ایشان اداره امور مدرسه مروی را بر عهده گرفت و پس از رحلت وی متولی رسمی مدرسه مروی شد.
همچنین پدربزرگ وی آیت الله محمد حسن آشتیانی یکی از بزرگترین عالمان دوران ناصرالدین شاه بود که به لحاظ علمی بر دیگر عالمان تهران پیشی گرفت و مورد توجه طبقات گوناگون جامعه بود. وی در نهضت تنباکو نقش موثری ایفا کرد و تمام قد به مبارزه با استعمار و استثمار پرداخت و زمانی که ناصرالدین شاه امتیاز انحصار توتون و تنباکو (رژی) را به یک شرکت انگلیسی اعطا کرد و پس از تحریم استعمال توتون و تنباکو به وسیله میرزا حسن شیرازی، روحانیون و علمای دیگری از جمله میرزا حسن آشتیانی هم به مخالفت با این امتیاز برخاستند. پس از آن که گفت وگوهای آشتیانی با شاه و صدراعظم بی نتیجه ماند، مبارزه اوج گرفت. ناصرالدین شاه در نامه ای از آشتیانی خواست که جهت لغو حکم تحریم میرزای شیرازی اقدام کند اما میرزای آشتیانی در پاسخی که برای وی فرستاد، حمایت خود را از حکم انقلابی میرزای شیرازی اعلام کرد. ناصرالدین شاه ابتدا از در ملایمت درآمد اما دیری نپایید که کار به خشونت گرایید و از آشتیانی خواست که از تهران خارج شود یا به طور علنی قلیان بکشد و وی، خروج از تهران را بر تسلیم مقابل خواسته ناصرالدین شاه ترجیح داد اما مردم تهران پس از اطلاع از این تصمیم شورش و با استقامت خود از خروج بزرگترین عالم شهر جلوگیری کردند. ناصرالدین شاه که وحدت و انسجام علما و پشتیبانی قاطع مردم را دید، ناچار این امتیاز استعماری را لغو کرد.
رسیدن به درجه اجتهاد
آیت‌الله میرزا محمدباقر آشتیانی تحصیلات اولیه خود را در تهران به پایان رساند و سپس برای رسیدن به درجه اجتهاد و ادامه تحصیلات عازم نجف شد در آنجا از محضر آیت الله مشکینی صاحب حاشیه کفایه و ضیاءالدین عراقی، سیدابوالحسن اصفهانی و میرزای نایینی استفاده کرد. سپس به ایران بازگشت و در مدرسه مروی تهران همانند پدرش به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت. همچنین این فقیه فرزانه در طول عمر بابرکت خود، آثار بسیاری را به رشته تحریر درآورده است که از مهم ترین آنها می توان به النکاح، کتاب الصّوم، کتاب القضا، تعلیقاتی بر فرائد و رساله‌ای در لباس مشکوک و…اشاره کرد.
خاندان آشتیانی و تولیت مدرسه مروی
مدرسه مروی یکی از مهم ترین مدارس اوایل دوره قاجاریه به شمار می رود که به وسیله محمدحسین‌خان مروی در ۱۲۳۱ قمری در زمینی واقع در کوچه مروی واقع در خیابان ناصرخسرو تاسیس شد، محمدحسین خان مدتی بعد در تهران وفات یافت. حاج میرزا مسیح، ساختمان را وقف مدرسه علوم دینی کرد و نیز قسمتی از آن را به مسجد اختصاص داد، پس از میرزا مسیح تهرانی، شماری از علما از جمله میرزا حسن آشتیانی، ملا علی کنی، شیخ احمد آشتیانی، شیخ محمد باقر آشتیانی و در ادامه با حکم امام خمینی(ره)، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی تولیت این مدرسه بودند. اهمیت این مدرسه به اندازه ای بود که امام خمینی(ره) می گوید: مدرسه مروی “فیضیه” تهران و بزرگترین و اصیل ترین حوزه علمیه تهران بوده است.
یکی از آثاری که به صورت جامع به نقش خاندان آشتیانی در تولیت این مدرسه می پردازد، کتابی با عنوان حوزه علمیه مروی و نقش آن در تاریخ معاصر نوشته حجت‌الاسلام مجید آژیده است که انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) آن را منتشر کرد. این کتاب به‌مناسبت دویستمین سالگرد تاسیس این حوزه علمیه منتشر شد که به تاریخچه این مدرسه، فعالیت‌های انجام شده و افراد مرتبط با آن می‌پردازد. در حقیقت این کتاب در چهار بخش و ۱۷ فصل به «موقعیت جغرافیایی و بانی حوزه علمیه مروی»، «متولیان حوزه علمیه مروی»، «احیاگران موقوفات مروی؛ حضرت آیت‌الله مهدوی کنی» و «مدیران ارشد موقوفات حوزه علمیه مروی» پرداخته است در یکی از فصول این اثر، زندگی نامه و نقش آیت‌الله حاج میرزا احمد آشتیانی و آیت‌الله حاج میرزا باقر آشتیانی در اداره این مدرسه که یکی از تاثیرگذارترین مدارس علمیه به شمار می رود، آورده شده است.
همچنین امام خمینی(ره) در ۱۰ آذر ۱۳۵۸خورشیدی اجازه نامه ای را به میرزا محمد باقر آشتیانی در اخذ وجوه شرعیه اعطا کردند و در آن مرقوم فرمودند: امید است، وجود شریف از بلیات محفوظ و به انجام وظایف دینی و اجتماعی موفق باشید و بعد، جنابعالی از طرف این جانب وکیل هستید در اخذ وجوه شرعیه و صرف آن در موارد منطبقه و ارسال ما زاد از مصرف سهم مبارک امام را نزد این جانب جهت صرف در حوزه‌های مقدسه علمیه- صانها الله تعالی عن الحدثان. در خاتمه از خدای تعالی ادامه توفیقات آن جناب را در راه ترویج شریعت مقدسه خواستارم.(۱)
خاموشی
سرانجام این عالم وارسته در ۱۶ شهریور ۱۳۶۳ خورشیدی در تهران دیده از جهان فروبست و در مقبره آشتیانی در شهر ری به خاک سپرده شد. در ۱۶ شهریور ۱۳۶۳ خورشیدی امام خمینی(ره) در پیامی به مناسبت درگذشت این فقیه فرزانه و عالم مجاهد نوشت: خبر تأسف و تأثرآور رحلت عالِم متقی مهذب و فقیه ارزشمندِ متعهد، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین، مرحوم آقای حاج میرزا محمد باقر آشتیانی ـ رحمه‌اللّه علیه ـ موجب نگرانی و تألم شد. اینجانب ایشان را از جوانی می‌شناختم و آنچه از ایشان دریافتم تقوا و صفای باطن و اخلاق کریمانه و اشتغال به علم و عمل بود. خاندان محترم ایشان از اساتید فقاهت و چهره‌های بارز بین علما و فقها بودند و خدمت‌ها به علم و حوزه‌های علمیه نمودند.
