۲۵ تیرماه یادآور چهل و یکمین سالروز تصویب طرح پرچم نظام جمهوری اسلامی ایران با نشان لاالله الا الله و الله اکبر و حذف نماد شیر و خورشید در سال ۱۳۵۹ است.

نماد شیر و خورشید که از قرن نهم شمسی و از دوره تیموریان در ترکیب پرچم ایران قرار گرفت، بعد از پنج قرن با نشان لاالله الا الله و الله اکبر جایگزین شد و بدین شکل هویت متفاوت و ماهوی با پرچم عصر سلاطین و پادشان ایران زمین پیدا کرد اما سه رنگ سبز و سفید و سرخ که از دوره ناصرالدین شاه به پرچم کشورمان اضافه شد در دوره انقلاب اسلامی جلوه و جایگاه ویژه تری یافت.

انقلاب ۱۱ فوریه ۱۹۷۹ ایران انقلابی منحصر به فرد و ترکیبی هنرمندانه از نظام لیبرالیسم و سوسیالیسم غرب و شرق با محوریت احکام و آموزه های اسلامی است. این نظام از نظر چارچوب و قالبهای سیاسی و اجتماعی شبیه نظامهای رایج قرن بیستم اما از نظر محتوا و رنگ و نشان دارای هویتی کاملا مستقل است. این هویت مستقل برای عینیت یافتن و متجلی شدن نیازمند عرصه ای ویژه و خاص به نام «پرچم» برای نشان دادن عرصه حکمرانی خود بود و اصل ۱۸ قانون اساسی با تعیین رنگها و علائم و نشانهای خاص، این عرصه را به خوبی به وجود آورد. این اصل، رنگ پرچم رسمی کشورمان را سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» تعیین کرد.

تاریخچه پرچم

نشان ها و پرچم های ملی ایران از دوران باستان تاکنون در دوره‌های تاریخی مختلف دستخوش تغییرات زیادی شده است. در عصر هخامنشیان نشانی تحت عنوان «دِرَفش» یا «عَلَم» نماد حکومت باستانی ایران زمین بود. سرداران پارسی معروف به فَرَتَرَکه در سده سوم پیش از میلاد مسیح «عَلَمی» بسیار معروف و مقدس تحت عنوان درفش کاویانی داشتند که تا پایان دوره ساسانیان نماد و پرچم ملی حکومتهای پادشاهی ایران بود و تصویر آنها بر سکه های باستانی ایران زمین حک می شد.

علت مهم و مقدس بودن درفش کاویانی در اساطیر ایران که در شاهنامه فردوسی نیز مورد قرار اشاره این حکیم نامی ایران قرار گرفته، ریشه در قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم ضحاک است. ضحاک ماردوش شاهی است که در اثر بی عدالتی و ظلم شیطان شانه‌هایش را بوسه زد و از جای بوسه‌های شیطان مارهایی رویید. ضحاک برای اینکه زنده بماند باید روزانه مغز دو جوان را به مارها بدهد.

در این نماد کاوه آهنگر نیز شخصیتی است که ۱۷ فرزندش قربانی مارها شده اند. کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را به صورت پرچم بر بر سر چوبی می‌بندد و آن را بالا می‌گیرد تا مردم گرد او جمع شوند. او با کمک مردم، کاخ فرمانروایی ضحاک خونخوار را در هم می‌کوبد و فریدون را بر تخت شاهی می‌نشاند، فریدون هم پس از نشستن بر صندلی پادشاهی فرمان می‌دهد چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش بیارایند و زر و گوهر به آن بیفزایند و آن را درفش شاهی می خواند و بدین شکل دَرَفش کاویانی ایجاد می شود.

طبق اسناد تاریخی و آثار گردآوری و بررسی شده باستانی توسط احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی، درفش کاویانی چهارگوشی منتظم با قاب فلزی بر پایه‌ای چوبین بر دست سوار نظام حمل می‌شد.

هم ابوالحسن مسعودی و هم محمد بن جریر طبری در کتاب تاریخ طبری به مشخصات فیزیکی و جنس درفش کاویانی اشاره کرده و نوشتند: از پوست پلنگ درست شده و درازای آن ۱۲ اَرَش بود که اگر هر اَرَش حد فاصل بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج در نظر گرفته شود، ۶۰ سانتی‌متر می شد بنابراین درفش کاویانی تقریبا پنج متر عرض و هفت متر طول داشت.

ابن خلدون هم در توصیف درفش کاویانی نوشت: درفش کاویانی دارای ستاره‌ای در مرکز بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی آن را حمل می‌کند شکست ناپذیر خواهد بود.

درفش کاویانی در حمله اعراب به فرماندهی سعد ابی وقاص به ایران که بعد از چهار شبانه روز جنگ خونین موفق به غلبه بر سپاه ساسانیان به فرماندهی رستم فرخزاد در منطقه قادسیه شد، به همراه غائم زیادی دیگر به دست مسلمانان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان بردند، او از گوهرها و جواهراتی که به درفش آویخته بود شگفت زده شد. به نوشته تاریخ بلعمی سپس خلیفه دستور داد جواهرات درفش به عنوان غنیمت برداشته شود خود درفش را بسوزانند.

بعد از نابود شدن درفش کاویانی به دست اعراب، نشان شیر و خورشید از حدود سده نهم هجری در دوره تیموریان به پرچم ملی ایران وارد شد و استقبال شاهان و سلاطین ایران زمین از این نشان در دوره های تاریخی مختلف نشان از محبوبیت تاریخی آن داشت. این نشان نزد سلسله‌های پادشاهیِ مختلف تعابیر متفاوتی داشت. در ابتدا تنها نمادی ستاره شناسی بود سپس معنای اسلامی – شیعی پیدا کرد و در عصر قاجاریه و پهلوی به نماد ملی‌گرایی و سلطنت تبدیل شد.

در عصر فتحعلی شاه به دست شیر، شمشیر داده شد که این نماد تا مقطع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بخش اصلی پرچم ایران را تشکیل می داد.

با توجه به حذف نشان شیر و خورشید و شمشیر از پرچم سه رنگ کشورمان در تیر ماه ۱۳۵۹، کهن‌ترین عنصر پرچم ایران یعنی سه رنگ سبز و سفید و قرمز از دوره ناصرالدین شاه قاجار تاکنون به یادگار ماند. این سه رنگ در طراحی پرچم نظام جمهوری اسلامی به دست حمید ندیمی و تیم ۱۸ نفره اش نیز به عنوان بخش هویت ساز ایرانی – اسلامی در ترکیب پرچم کشورمان حفظ شد.

در سده‌های آغازین پس از اسلام، رنگ سیاه رنگ خلفای عباسی و پیروان آنان بود و رنگ‌های سبز و سفید نیز رنگ‌های مورد علاقه مخالفان عباسیان یعنی علویان، فاطمیان و شورشیان ایران بود. در دوره نظام جمهوری اسلامی نیز این دو رنگ در کنار رنگ قرمز حاوی پیام صلح و دوستی و استقامت ایرانیان ماندگار شد.

نقش شیر و خورشید بر پرچم

صفویه

نشان خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقه البروج از قرن هفتم هجری به نقشی نمادین و رایج در نشانهای ایران مبدل شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان می‌دهد این نشان از علم ستاره شناسی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شد و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری به نقوش پرچم‌ها وارد شد. شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا در این باره گفت: این نماد تلفیقی از سنن کهن ایرانی، عرب، ترک و مغول بود.

قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده ایرانی به سال ۸۰۴ هجری شمسی یعنی دوره تیموریان بر می گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی، یک منظومه از جهانگشایی مغولها به تصویر کشیده شد. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان می‌دهد سربازان مغولی را نشان می‌داد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه را حمل می‌کرد.

در میان شاهان سلسله صفویه که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حکومت کردند فقط شاه اسماعیل اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت ولی در عروض پرچم‌هایی سبز رنگ داشت که سرعَلَم آن به شکل ماه بود. اگرچه در دوران حکومت صفویان بر ایران از علم‌ها و پرچم‌های متفاوتی استفاده کردند اما نشان شیر و خورشید تا زمان شاه عباس کبیر پرچم اصلی صفویان بود. در آن زمان اروپاییانی که به ایران سفر کردند پرچم‌های ایران را سه گوش، مزین به نقش‌های شیر و خورشید، شمشیر ذوالفقار با آیات قرآنی توصیف کردند.

به بیان روشن تر در این دوره نشان شیر و خورشید در کنار شمشیر و آیات قرآن تفسیری اسلامی و شیعی پیدا کرد. آنگونه که پیداست در دوره صفویان که حکومتی شیعه داشتند، شیرِ موجود در نماد شیر و خورشید، مظهر امام علی و خورشید، مظهر فّر دین یا عظمت خداوندی بود که همان تغییر شکل یافته فّر ایزدی است.

به گفته افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، شیر و خورشید در پرچم ایران عصر صفویه مظهر مذهب و حکومت بود.

قاجاریه

در دوره آغامحمد خان قاجار پرچمی چهارگوش با زمینه سرخ و دایره‌ای سفید رنگ در مرکز که درون این دایره شیر و خورشیدی شمشیردار نقش بسته بود.

در سفرنامه سرهنگ گاسپار دروویل افسری فرانسوی که در سال‌های ۱۱۹۰ و ۱۱۹۱ شمسی در دوره فتح‌علی شاه به ارتش ایران خدمت کرد، درباره پرچم‌های آن زمان ایران نوشت: درفش‌های بزرگ و کوچک ایرانیان دارای نقش دولتی است که شیر خفته‌ای است در برابر خورشیدی در حال طلوع و با این عبارت «سلطان بن سلطان فتح‌علی شاه قاجار» یعنی سلطان پسر سلطان، فتح‌علی شاهی که از طایفه قاجار است. مانند بیرق‌های ما مزین از نوارهای تافته سفید و ریشه‌های زرین است. بیرق‌های بزرگ سرخ است و بالای آنها دستی است از نقره که دست علی باشد. بیرق‌های کوچک کبود است و در بالای آن نیزه زرینی است که به تیزی نیزه‌های سواران اروپایی است.»

همچنین در کتاب «مسافرت به ایران» نوشته الکسیس سولتیکف شاهزاده روس که حاصل سفر او به ایران در دوره محمدشاه قاجار است، تصویری سیاه و سفید از هیات دیپلماتیک ایران به ریاست میرزا ابوالحسن خان شیرازی نقاشی شد که جلوی این هیات پرچمی منقوش به شیر و خورشید شمشیردار بود.

تغییر شکل پرچم‌های ایرانیان از سه‌گوش به چهارگوش (مربع یا مستطیل) در دوره فتح‌علی شاه قاجار اتفاق افتاد.

ژان لوئی دوبو دو لافوره نویسنده قرن ۱۹ میلادی نوشت: محمدشاه قاجار (جانشین فتح‌علی شاه) دو پرچم داشت. یکی با نقش شمشیر علی(ع)، که دوزبانه است و دیگری با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند. پرچم دوم پرچم اصلی کشور است. گویا از اواخر دوران فتح‌علی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار حضرت علی با هم تلفیق می‌شوند و شیر که مظهر حضرت علی بود، شمشیر دریافت می‌کند.

در زمان صدارت امیرکبیر در دوره ناصرالدین شاه پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.

پرچم سه‌رنگ عصر ناصری

نمونه‌هایی از پرچم سه رنگ سبز و سفید و قرمز بر فراز کاخ‌های سلطنتی در نقاشی‌هایی از این کاخ‌ها دیده می‌شود. تابلوی آبرنگ محمود خان ملک الشعرا از چشم‌انداز پشت‌بام‌های کاخ‌های سلطنتی داخل ارگ و کوه البرز به سال ۱۲۴۴ شمسی دارای پرچم سه‌رنگ بود به نحوی که شیر و خورشید در نوار سفید جای داشت و نوارهای سبز و سرخ که باریک‌تر از نوار سفید بودند به ترتیب در بالا و پایین پرچم جا گرفته بودند.

در نقاشی کاخ شهرستانک اثر مسعود غفاری به سال ۱۲۵۰ شمسی نیز شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفید رنگ جای داشت و نوارهایی سبز رنگ در لبه بالایی و نیز لبه میله پرچم و نوارهایی سرخ ‌رنگ در لبه پایینی و لبه مقابل میله پرچم نقاشی شده بود. نقاشی همین کاخ اثر کمال الملک به سال ۱۲۶۵ شمسی نیز چنین پرچمی را نشان می دهد.

در اینکه این سه رنگ با چه معنی و تعبیری در آن زمان انتخاب شده بود، محل اختلاف است اما انتخاب رنگ‌های سبز و سفید بی‌ارتباط با سنت‌های شیعی و اسلامی نبود و رنگ قرمز نیز نشان دهنده قدرت نظامی آن روزگار داشت البته بعدها رنگها در پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.

مشروطه

در آغاز جنبش مشروطه برخی آزادی خواهان تلاش کردند پرچم‌های تک رنگ و به رنگ قرمز را معمول کنند اما با تصویب متمم قانون اساسی مشروطه و در اصل پنجم این قانون رنگ پرچم سبز و سفید و سرخ همراه با نشان شیر و خورشید را رسمی کرد.

متن اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه که مهر ۱۲۸۶ شمسی به تصویب رسید، این بود: الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.

پهلوی

در عصر پهلویِ پدر شکل پرچم دوره مشروطه حفظ شد با این تفاوت که چهره شیر داخل پرچم واقعی‌تری ترسیم شد همچنین چهره خورشید از صورت زنانه خارج شد و دارای انوار تابنده شد. در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل دِرَفش (پارسی)، عَلَم (عربی) و بیرق (ترکی) با واژه «پرچم» جایگزین شدند.

جمهوری اسلامی

با وجود پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقرار نظام سیاسی جدید در کشور تا تابستان ۱۳۵۹ همچنان از پرچم شیر و خورشید دار استفاده شد و دولت موقت در مناسبت ها و برنامه های رسمی مختلف این پرچم را به کار برد.

ماجرای طراحی آرم از جایی آغاز شد که پس از رفراندوم جمهوری اسلامی و به دستور امام تصمیم گرفته می شود تا نمادهای طاغوتی برچیده شده و نمادهای اسلامی جایگزین آن شود.

امام خمینی در ۱۰ اسفند سال ۵۷ در جمع مردم در مدرسه فیضیه قم خواستار تغییر نشان شیر و خورشید شد و گفت: «ما یک «مملکت محمدی» ایجاد می کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرمهای ایران نباید آرمهای شاهنشاهی باشد. باید آرمهای اسلامی باشد. از همۀ وزارتخانه ها، از همۀ ادارات، باید این «شیر و خورشید» منحوس قطع بشود؛ عَلَم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است. این تاج آثار طاغوت است. آثار اسلام باید باشد.»

با وجود این سخنرانی تا مدتی دولت موقت همچنان به استفاده از پرچم شیر و خورشید ادامه داد اما سرانجام مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی ترتیب داد. اگرچه طرح پرچم کنونی کشورمان که اثر دکتر حمید ندیمی، استاد دانشگاه بهشتی نیز به این مسابقه ارسال شد اما نخست طرح پرچم صادق تبریزی، نقاش و خوشنویس کشورمان که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره کرده بود در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران نقش بست و تا تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ از آن استفاده شد.

علت حذف این پرچم و جایگزینی طرح پرچم جدید اعتراض مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی و تماس او از قم و دستور جمع آوری پرچم و اسکناسهای چاپ شده با این نشان را می دهد و امام را هم قانع می کند و آرم حمید ندیمی را تنفیذ می کند.

حمید ندیمی با اشاره به چگونگی ماندگار شدن طرح پرچمش گفت: گویا وقتی آیت الله هاشمی رفسنجانی که طرح آماده شده ام را که به دفتر امام در قم ارسال کرده بودم را دید به امام نشان داد و از ایشان خواست که آرم پرچم تغییر کند که با تایید امام، ایشان فورا دستور می دهد آرم های منتشر شده قبلی جمع آوری شود. ایشان همان شب با بنده تماس گرفت و خبر از تنفیذ آرم طراحی شده ام توسط امام در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ را داد و از بنده خواست بر روی طرح پرچم نیز کار کنم.

البته بعد از تصویب طرح، شایعه می شود که این طرح آرم گروه سیکهای هندوستان است سپس انتقادهایی به شکل ۲۲ الله اکبر روی پرچم می شود که می گفتند در الله‌اکبر عبارت (USA) دیده می‌شود و ندیمی بر خلاف میل باطنیش، طرح الله اکبرها را تغییر می دهد.

دکتر ندیمی در مصاحبه هایی که در سال ۱۳۵۹ با روزنامه های جمهوری اسلامی و کیهان داشت این گونه به تشریح طرح آرم پرچم پرداخت و گفت: هلال‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول(ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کردند. این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقه اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند و این همان تعبیر کلمهء «حدید» است. تقارن‌های این آرم هم نشانه تعادل و توازن است و این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمه الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد.

پرچم فعلی کشورمان در ۱۵ تیر ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب رسید و طبق مصوبه شورای انقلاب و تأیید بنیانگذار جمهوری اسلامی می‌بایست نشان لاالله الاالله به رنگ سبز می‌بود اما ابوالحسن بنی‌صدر رییس جمهور معزول در ابلاغ مصوبه شورا، این نظر را تغییر داد و رنگ آرم را قرمز تعیین کرد که در نهایت نیز همین رنگ عمومیت یافت.

شورای انقلاب در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران انجام شود. استاندارد پرچم کشورمان سه بار طی سالهای ۱۳۵۹، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگری شد.

پرچم به ترتیب عمودی از سه رنگ مساوی سبز، سفید و سرخ تشکیل شده است. علامت مخصوص جمهوری اسلامی ایران (نشان لاالله الاالله) به رنگ سرخ در وسط پرچم قرار می‌گیرد. شعار اللّه اکبر، به نشانه ۲۲ بهمن ۱۱ بار به صورت نواره در مرز رنگ سبز با رنگ سفید و ۱۱ بار به صورت نواره در مرز رنگ سرخ با رنگ سفید (در مجموع ۲۲ بار) و به خط بنایی تکرار می شود.

حرف الف «الله اکبر» در نواره بالا در زیر کلمه و در نواره پایین در بالای کلمه به‌طور افقی و در مرز رنگ سفید با سرخ و سبز قرار می‌گیرد. لابه‌لای حروف الله اکبرهای فوقانی، به رنگ سبز و الله اکبرهای تحتانی به رنگ سرخ پر می‌شود.

نسبت طول به عرض پرچم، هفت به چهار است. میله پرچم، به رنگ اکلیل نقره و قطر آن دو تا چهار سانتی‌متر و درازای آن سه برابر عرض پرچم می‌باشد. در بالای میله و بلافاصله بعد از پرچم، یک قبّه (گوی) قرار داده می‌شود که نسبت قطرِ گوی به قطرِ میله، برابر سه به دو می‌باشد. طناب مورد استفاده برای پرچم، باید از جنس نایلون و حداقل قطر یک سانتی‌متر باشد. اگر پرچم در میدان‌ها نصب شود، اندازه میله نسبت به اندازه میدان متغیر است.

نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله می‌باشد.

در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده است: رنگ‌ها، علامت مخصوص و شعار الله اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچه پرچم مشخص شود ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد. متأسفانه مشخص نشده است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.

طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران حمید ندیمی است اما یک کمیسیون ۱۹ نفره ویژگی‌های پرچم را تعیین کرد.

احترام به پرچم

در سال ۱۳۱۶ بخشنامه ای تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور می‌کرد. مثلاً تصریح می‌کرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند و یا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند و یا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده می‌شود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.

نیمه افراشتن پرچم

در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس‌جمهور دستور داد در هفته عزای عمومی که به مناسب اولین سالگرد ارتحال سیدروح‌الله موسوی خمینی، بنیان‌گذار کشورمان برگزار شد، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه افراشته درآید. بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لاالله الاالله» و «الله اکبر» است و با توجه به قداست کلمه الله هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها می‌توان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد اما این بخشنامه در عمل چندان مورد توجه قرار نگرفت نشد و این بخشنامه رسما در ششم بهمن ۱۳۹۵ به دستور معاون اول رییس‌جمهور ملغی و ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم کشور لغو شد.

منابع:

صحیفه امام، ج ۶، ص ۲۷۵

سولتیکف، مسافرت به ایران، ۸

کوپریلی، پرچم، دانشنامه جهان اسلام

کسروی، تاریخچه شیر و خورشید، ۱۵

ذکاء، «تاریخچه تغییرات و… ۱- هنر و مردم، ۱۵

۱۳۷۱، اوستا کهن‌ترین سرودها و متنهای ایرانی، ۱۴۷

نیرنوری، تاریخچه بیرق ایران و شیر و خورشید، ۱۰۵