پرسپکتیو در عکاسی به رابطه‌ی فضایی بین ابعاد اشیاء و موقعیت آن‌ها از دید ناظر اشاره دارد. هرچه جسمی از چشم ناظر دورتر باشد کوچک‌تر به نظر می‌رسد. پرسپکتیو در عکاسی را می‌توان به‌صورت درک عمق یا روابط فضایی اشیای داخل عکس با افق دید تعریف کرد. در اینجا، افق دید همان لنز دوربین است. در این راهنما به تعریف انواع پرسپکتیو و برخی اصطلاحات آن از جمله افق مجازی اشاره می‌کنیم. سپس نکات و تکنیک‌هایی متناسب با انواع موقعیت‌ها و سوژه‌ها ارائه خواهیم کرد.
پرسپکتیو در عکاسی
چشم انسان و دوربین عملکرد یکسانی ندارند. انسان با دو چشم می‌بیند و اطلاعات بصری را برای دیدن دنیای سه‌بعدی و درک آن تفسیر می‌کند. شاید در گذشته نکاتی درباره‌ی پرسپکتیو در کلاس‌‌های هنر مدرسه آموخته باشید؛ اما پرسپکتیو عکاسی کمی متفاوت است و می‌تواند باعث تمایز یک عکس نسبت به عکس‌های دیگر شود.
نقاش‌ها از روش‌های مختلف طراحی برای نمایش فاصله، فضا و شکل‌های سه‌بعدی استفاده می‌کنند. برای عکاس‌ها پرسپکتیو در دنیای بیرون وجود دارد و کافی است چگونگی ثبت آن را بیاموزند؛ بنابراین وقتی از پرسپکتیو در عکاسی صحبت می‌کنیم، در واقع درباره‌ی تأثیرگذاری بر درک مخاطب از اشیای داخل تصویر بحث می‌کنیم. عکاس می‌تواند از زوایا، انتخاب فاصله‌ی کانونی و تنظیمات دوربین برای افزایش یا کاهش درک پرسپکتیو در عکس استفاده کند.
چرا پرسپکتیو در عکاسی اهمیت دارد
پرسپکتیو در عکاسی بخشی جدانشدنی از درک چشم‌انداز است و به ایجاد عمق و درک فاصله کمک می‌کند. عکاس می‌تواند با تأکید بر جنبه‌های پرسپکتیو چارچوب بصری جذابی برای عناصر اصلی تصویر خود خلق کند. این تصویر می‌تواند از نوع منظره، پرتره یا طبیعت بیجان باشد. پرسپکتیو همچنین اثر روان‌شناختی بر مخاطب می‌گذارد و به خلق حس تصویر کمک می‌کند.
مواردی مثل زاویه‌ی دوربین، فاصله با سوژه یا نوع لنز تأثیر چشمگیری بر خلق پرسپکتیو در تصویر نهایی می‌گذارند. درک استفاده از موقعیت و نوع لنز مناسب تنها با تمرین حاصل می‌شود. برای مثال اگر در حال عکاسی از سوژه‌ای بزرگ باشید، می‌توانید از سطح خیابان، پنجره یا حتی بام یک ساختمان بلندتر به عکاسی از آن بپردازید. هر پرسپکتیو نتیجه‌ای منحصربه‌فرد به‌دنبال خواهد داشت.
پرسپکتیوِ هوایی، دنیایی رؤیاگونه ایجاد می‌کند. پرسپکتیو خطی حس نمایشی یا روایی تصویر را افزایش می‌دهد و چشم بیننده را به نقطه‌ی تلاقی (vanishing point) جلب می‌کند. در ادامه به معرفی انواع پرسپکتیو و نحوه‌ی استفاده از آن خواهیم پرداخت. پرسپکتیو به انواع ذیل تقسیم می‌شود:
- پرسپکتیو خطی
- پرسپکتیو همپوشا
- پرسپکتیو مقیاس کاهشی
- پرسپکتیو تحمیل‌شده
- پرسپکتیو هوایی یا جوی
پرسپکتیو خطی
یکی از بهترین روش‌ها برای ایجاد عمق در تصویر و بنابراین انتقال حس سه‌بعدی استفاده از پرسپکتیو خطی است. غالبا دو نوع پرسپکتیو خطی وجود دارد:
- پرسپکتیو تک نقطه‌ای
- پرسپکتیو دونقطه‌ای
پرسپکتیو تک نقطه‌ای
جاده‌ای صاف و طولانی را در نظر بگیرید که در فاصله‌ای دور به یک نقطه‌ی تلاقی می‌رسد. به این پرسپکتیو، خطی تک نقطه‌ای گفته می‌شود. به بیان دیگر در این پرسپکتیو تنها یک نقطه‌ی تلاقی وجود دارد. پرسپکتیو تک نقطه‌ای به ایجاد عمق کمک می‌کند و هرچه خطوط موازی به یکدیگر نزدیک‌تر شوند فاصله‌ی دورتری را نشان می‌دهند.
عکاسی از سوژه در فضای پرسپکتیو تک نقطه‌ای، خطوط دیوار و ستون‌ها در یک نقطه‌ی تلاقی یکدیگر را قطع می‌کنند
پرسپکتیو دونقطه‌ای
در پرسپکتیو دونقطه‌ای، دو نقطه‌ی تلاقی وجود دارد که خطوط در فاصله‌ای دور به این دو نقطه ختم می‌شوند. نمونه‌ی ایده‌آل این نوع پرسپکتیو گوشه‌ی یک ساختمان است با قرار دادن سوژه در محل تلاقی دو دیوار، می‌توانید ترکیب‌بندی جذابی را ایجاد کنید؛ زیرا در درجه‌ی اول دو وجه دیوار در فاصله‌ای دور ناپدید می‌شوند و با ایجاد دو نقطه‌ی تلاقی، عمق را افزایش می‌دهند و در درجه‌ی دوم با خطوط راهنما بیشتر بر سوژه تأکید می‌شود.
تصویر سمپ چپ در گوشه‌ی یک ساختمان ثبت شده است و پرسپکتیو دو نقطه‌ای را نشان می‌دهد که حالت پویاتری نسبت به تصویر سمت راست دارد
پرسپکتیو مقیاس کاهشی
وقتی فاصله‌ی عکاس با مجموعه‌ای از سوژه‌ها افزایش پیدا می‌کند، پرسپکتیو مقیاسی کاهشی به وجود می‌آید. برای مثال جنگلی را در حاشیه‌ی کوهستان در نظر بگیرید که تا فاصله‌ای دوردست توسعه یافته است. اولین سطر درختان جنگل بزرگ‌تر به نظر می‌رسند؛ اما درخت‌های سطرهای پشتی به‌تدریج کوچک‌تر می‌شوند.
در یک تصویر اجسام بزرگ‌تر در فاصله‌ی نزدیک‌تری نسبت به دوربین قرار دارند. حتی برخی اجسام نزدیک می‌توانند هم‌اندازه با اجسام بزرگ‌تری باشند که در فاصله‌ی دوردست قرار گرفته‌اند. با ثبت این نوع پرسپکتیو می‌توانید به‌خوبی عمق را به مخاطب منتقل کنید.
پرسپکتیو تحمیل‌شده
پرسپکتیو تحمیل‌شده جنبه‌ی سرگرمی زیادی دارد. مسافر‌هایی که به بازدید برج پیزا می‌روند، معمولا با این نوع پرسپکتیو زیاد بازی می‌کنند؛ مثلاً شخصی وانمود می‌کند برج کج پیزا را نگه داشته است و از سقوط آن جلوگیری می‌کند. یا شخصی ماه را در دستانش گرفته است.
با تنظیم دقیق سوژه نسبت به دوربین و قرار دادن سوژه در فوکوس به ترکیب‌بندی جذابی می‌رسید. همین کار را می‌توانید به‌صورت معکوس با اشیای کوچک‌تر انجام دهید. برای مثال می‌توانید یک ماشین اسباب‌بازی را در فاصله‌ی نزدیکی از دوربین و شخصی را پشت آن قرار بدهید. به این صورت خودرو مانند یک خودرو در ابعاد واقعی به نظر می‌رسد. سعی کنید از گشودگی دیافراگم کم برای این نوع پرسپکتیو استفاده کنید. به این صورت می‌توانید وضوح سوژه را افزایش بدهید. در صورت نیاز از تکنیک انباشته‌سازی فوکوس استفاده کنید.
پرسپکتیو همپوشا
اشیای جلوی منظره می‌توانند بخشی از اشیای دوردست را مسدود کنند یا با آن دارای همپوشانی باشند؛ بنابراین هنگام استفاده از پرسپکتیو همپوشا، جسم دوبعدی حالتی سه‌بعدی به خود می‌گیرد و حس عمق بیشتری به بیننده القا می‌کند.
پرسپکتیو جوی یا هوایی
هرچه فاصله‌ی بین سوژه و دوربین بیشتر باشد تشخیص سوژه دشوارتر است؛ زیرا شرایط جوی باعث اضافه شدن غبار و رطوبت به عکس می‌شوند. برای رسیدن به چشم‌اندازی مبهم از فاصله‌ای دور می‌توان از این نوع پرسپکتیو استفاده کرد. برای مثال وقتی سلسله کوه‌هایی را در یک تصویر از فاصله‌ای دور می‌بینید؛ حسی سه‌بعدی منتقل می‌کند.
چگونه پرسپکتیو را در تصاویر خود نشان بدهیم
در ادامه نکاتی برای بهبود پرسپکتیو و کاربرد آن ارائه می‌دهیم که به بهبود ترکیب‌بندی عکاسی، جلب توجه مخاطب و افزودن عمق به تصاویر دوبعدی کمک می‌کنند.
درک خط افق
آگاهی از موقعیت خط افق یکی از نکات کلیدی برای رسیدن به تصاویر خوب و یکی از بخش‌های جدانشدنی کنترل پرسپکتیو در عکاسی است. دوربین خود را کاملا صاف روی زمین قرار بدهید. در ویوفایندر خطی افقی فرضی را در مقابل خود پیدا کنید. این خط همان خط افق است.
در کنار دریا، خط افق محل تلاقی آسمان و دریا است و به‌وضوح دیده می‌شود؛ اما در بسیاری از موقعیت‌ها، باید سوژه‌های دیگر مثل ساختمان‌ها، کوه‌ها یا درختان را هم در نظر گرفت. در نتیجه خط افق می‌تواند محل تلاقی آسمان با کوه یا بام باشد. سعی کنید از یک چشم‌انداز با خطوط عمودی و افقی بی‌نقص عکاسی کنید و سپس کمی به آن انحراف بدهید تا متوجه تفاوت‌های دو نوع تصویر بشوید. البته می‌توانید خط افق را برای برخی تصاویر نادیده بگیرید؛ به این ترتیب حرکتی داینامیک و حسی ناامنی در تصویر القا می‌شود.
خط افق در این تصویر تلاقی دریا و آسمان است در برخی تصاویر این خط به‌خوبی دیده نمی‌شود؛ اما می‌توانید از خط افق مجازی به‌عنوان محل تلاقی شیب‌های زمین با یکدیگر استفاده کنید
استفاده از پرسپکتیو تک نقطه‌ای
پرسپکتیو تک نقطه‌ای باعث اضافه شدن حس عمق به عکاسی می‌شود و حسی روایی به آن می‌بخشد. می‌توانید از خطوط راهنما برای نمایش پرسپکتیو تک نقطه‌ای استفاده کنید. جاده‌ها، خطوط راه آهن، دیوارها، حصارها، ساختمان‌ها و خطوط درختان همه برای تأکید بر فاصله به کار می‌روند. همچنین می‌توانید برای افزایش اثر پرسپکتیو تک نقطه‌ای گشودگی دیافراگم را افزایش بدهید. با تنظیم فاصله‌ی کانونی سوژه را به لنز نزدیک کنید و خط افقی را در فاصله‌ی دورتر در نظر بگیرید همچنین گشودگی دیافراگم f/1.8 می‌تواند به شکل چشمگیری کاربرد پرسپکتیو تک نقطه‌ای را بهبود بدهد.
استفاده از آینه و انعکاس
می‌توانید از آینه و انعکاس برای بازی با پرسپکتیو استفاده کنید. عکاسی در آینه یا سطوح انعکاسی (مثل خودروهای صیقلی یا ویترین مغازه‌ها) می‌تواند پرسپکتیو سوژه را دچار اعوجاج کند. دوربین را برای دستیابی به زاویه‌های مختلف حرکت بدهید و به این ترتیب با تغییر فاصله از سطح انعکاسی یا تغییر لنزها به پرسپکتیو جدیدی دست خواهید یافت. این کار کاملا به آزمون و خطا وابسته است.
تغییر موقعیت عکاس
تغییر موقعیت عکاس می‌تواند سرنخ‌های پرسپکتیو را به شکلی چشمگیر تغییر بدهد. فراموش نکنید که عکاس، سه‌پایه نیست و بهتر است حرکت کنید.
استفاده از حالت قاب در قاب
فرمت پیش‌فرض فریم دوربین سه در چهار است. البته می‌توانید تصویر را برش بدهید؛ اما با ایجاد فریم قاب در قاب می‌توانید تغییر چشمگیری در نمایش تصویر ایجاد کنید. برای مثال ثبت یک چشم‌انداز از قاب پنجره ایده‌ی خوبی برای این روش عکاسی است. عکاس‌های خبری معمولا تصاویر را از حفره‌ی دیوار ساختمان‌های خرابه ثبت می‌کنند؛ به‌طوری‌که چشم‌انداز اصلی را می‌توان از داخل حفره دید. به این صورت تمرکز مخاطب به سوژه جلب می‌شود و با قرار دادن سوژه در قاب، تصویر مسطح‌تر به نظر می‌رسد.
پیش‌زمینه، میان‌زمینه و فاصله‌ی دوردست
یکی از روش‌های ساده‌ی ایجاد پرسپکتیو درنظرگرفتن سه لایه برای تصویر در فضای داخلی یا خارجی است: پیش‌زمینه، میان‌زمینه و فاصله‌ی دوردست. پرسپکتیو در عکاسی خیابانی طبیعتا با قرار دادن سوژه نزدیک به دوربین، سوژه‌ای در فضای میانی (برای مثال یک نوازنده‌ی خیابانی) و ساختمانی در دوردست به وجود می‌آید. سوژه‌های موجود در پس‌زمینه معمولا در حالت نیمه فوکوس قرار دارند، شکل‌هایی انتزاعی را می‌سازند و در عین حال به ایجاد حس فاصله و ایجاد فضایی بصری برای سوژه‌ی اصلی کمک می‌کنند.
عمق میدان به کمک این تکنیک می‌آید و به‌راحتی در عکاسی چشم‌انداز به وجود می‌آید. برای مثال سنگی بزرگ با چشم‌انداز یا گلدانی پر از گل. گاهی اوقات می‌توانید گشودگی دیافراگم را کاهش بدهید؛ در این صورت پرسپکتیو مسطح می‌شود و عناصر به یکدیگر نزدیک می‌شوند.
تغییر نقطه‌ی دید
با پایین یا بالا بردن دوربین می‌توانید نقطه‌ی دید خود را هنگام عکاسی تغییر بدهید. نقطه‌ی دید پائین به سمت خط افقی، سوژه‌های انسانی، ساختمان‌ها، درخت‌ها، مجسمه‌ها را بزرگ‌تر نشان می‌دهد و بخش‌های بیشتری از آسمان در تصویرتان قرار می‌گیرند. نقطه‌ی دید بالاتر محدوده‌ی قابل نمایش زمین را افزایش می‌دهد و فیگورها از بالا نمایش داده می‌شوند. تغییر نقطه‌ی دید، روشی برجسته برای القای مفهوم استعاری در تصویر و نمایش سوژه به‌صورت کوچک یا بزرگ است.
استفاده از نقاط دید کرانی
با یک گام فرا رفتن می‌توانید نقاط دید کرانی مثل زاویه‌ی دید پرنده یا زاویه‌ی دید کرم را به تصاویر خود اضافه کنید و پرسپکتیو سوژه را تغییر بدهید. با بالا رفتن از یک ساختمان یا بالا بردن دوربین از طریق پهپاد، دنیا مانند یک نقشه به نظر می‌رسد که مردم و وسایل نقلیه در آن کوچک و مینیاتوری هستند. با دراز کشیدن روی زمین یا قرار گرفتن زیر یک پل یا کنار ستون‌های یک بانک، اشکال با پاهایی بزرگ و سرهایی به‌آسمان‌رسیده به نظر می‌رسند. سعی کنید از ساختمان‌ها به‌ویژه ساختمان‌های بلند عکاسی کنید.
پرسپکتیو و فاصله‌ی کانونی عریض
لنزهای زاویه‌ی عریض (واید) تنها نمای عریض را ثبت می‌کنند و زاویه‌ی عریض‌تری نسبت به چشم انسان می‌دهند (لنز ۳۵ میلی‌متری نزدیک‌ترین نمایش به چشم انسان را ارائه می‌دهد). البته این دستاورد بزرگ بدون مشکل نیست. معمولا لنزهای واید به‌شدت تصویر را دچار اعوجاج می‌کنند. این مشکل معمولا در فاصله‌های دور از سوژه به وجود نمی‌آید؛ اما هرچه به سوژه نزدیک‌تر شوید اعوجاج هم بیشتر می‌شود. برای مثال با رفتن به یک گلزار و عکاسی از اولین سطر گل‌ها، گل‌های نزدیک‌تر بزرگ‌تر به نظر می‌رسند و آسمان عریضی پشت سر آن‌ها قرار دارد. این پرسپکتیو اغراق‌شده می‌تواند بسیار چشمگیر باشد. سعی کنید از لنزهای ۲۴-۱۴ میلی‌متری و لنز پرایم ۲۴ میلی‌متری برای عکاسی پرسپکتیو واید استفاده کنید.
لنز تله فوتو و کوته نمایی
لنز تله فوتو سوژه را بسیار نزدیک نشان می‌دهد و پرسپکتیو را فشرده می‌سازد؛ به همین دلیل عناصر پس‌زمینه گویی به سمت جلو کشیده می‌شوند. این عناصر روی یکدیگر انباشته می‌شوند و پرسپکتیو از بین می‌رود. کوته نمایی به جلوه‌ی اشیاء در فاصله‌ی میانی و پس‌زمینه گفته می‌شود که به سمت پیش‌زمینه کشیده می‌شوند به این صورت در اندازه‌ی اشیای پیش‌زمینه اغراق می‌شود و پرسپکتیو تغییر می‌کند. بهترین لنزهای تله‌فوتو لنز ۷۰ ۲۰۰ میلی‌متر و لنز پرایم ۱۰۵ میلی‌متری هستند.
استفاده از ابزار ویرایش تصویر برای تغییر پرسپکتیو
هنگام ویرایش تصاویر، کنتراست یا همان روشنایی و تاریکی را در نواحی مشخصی تغییر بدهید. به این صورت می‌توانید پرسپکتیو را به شکلی عمیق‌تر نشان بدهید.
پرسپکتیو سه‌نقطه‌ای
پرسپکتیو سه‌نقطه‌ای زمانی دیده می‌شود که سوژه‌ی عکاسی بسیار بلند باشد. برای مثال می‌توان به ساختمان یا درختی بسیار بلند اشاره کرد. هنگام عکاسی از یک ساختمان نه‌تنها دو طرف دیوار به جهت‌های مختلف منتهی می‌شوند بلکه ارتفاع ساختمان به یک نقطه‌ی تلاقی آسمان می‌انجامد که نقطه‌ی سوم پرسپکتیو است. برای مثال یک آسمان‌خراش را در نظر بگیرید؛ اگر پرسپکتیو سوم دچار اعوجاج شد می‌توانید از ابزارهای ویرایشی فتوشاپ یا لایت روم برای تصحیح آن استفاده کنید.
تصحیح پرسپکتیو
با تصحیح اعوجاج‌های ناخواسته با ابزار دیجیتال مثل فتوشاپ می‌توان پرسپکتیو را اصلاح کرد. در لایت‌روم می‌توانید از ابزار Transform برای مسطح سازی پرسپکتیو ساختمان استفاده کنید. اگر می‌خواهید این کار را در دوربین انجام بدهید باید از لنزهای مخصوص تیلت شیفت استفاده کنید.
در تصویرهای این‌چنینی، باید ساختمان هم‌ردیف با خط افق باشد. اگر نقطه‌ی دید کمی دچار انحراف شد می‌توانید در ویرایش نهایی آن را تصحیح کنید
دستیابی به نتیجه‌ی بهینه در پرسپکتیو هوایی
برای حداکثر استفاده از پرسپکتیو هوایی در درجه‌ی اول باید در موقعیت مناسب قرار بگیرید. برای مثال یکی از گزینه‌های مناسب، زاویه‌ی بالای یک ساختمان برند به سمت شهر است. گزینه‌ی دیگر چشم‌انداز کوهستان است؛ با نگاه کردن از نقاط بالا به سمت دره‌ها، دریاچه‌ها یا کو‌ه‌های دیگر می‌توان پرسپکتیو هوایی جذابی را خلق کرد.
پرسپکتیو هوایی می‌تواند رنگ و سایه روشن تصویر را تغییر بدهد. تصویر رنگی خود را با نسخه‌ی سیاه و سفید در فتوشاپ مقایسه کنید. برای درک این نوع پرسپکتیو می‌توانید آثار هنرمندان و عکاسان مشهوری مثل آنسل آدامز را ببینید.
چگونه مقیاس را نشان بدهید
انتخاب لنز دوربین می‌تواند فریم دید را منعکس کند؛ اما فوکوس بر سوژه هم می‌تواند سرنخ‌های پرسپکتیو و اندازه‌ی نسبی را تغییر بدهد. اندازه‌ی یک درخت در قاب آسمان چقدر است؟ اندازه‌ی حشره‌ی بزرگ‌نمایی شده با لنز ماکرو چقدر است؟ عکاس‌ها می‌توانند ابعاد واقعی را رها کنند و اجازه بدهند مخاطب ابعاد را حدس بزند. می‌توان سوژه را بزرگ‌تر از آنچه به نظر می‌رسد نمایش داد یا سوژه‌ای را برای درک مقیاس و بزرگی در تصویر قرار داد؛ برای مثال شخصی که مقابل یک درخت ایستاده است.
سخن پایانی
پرسپکتیو می‌تواند سوژه‌ی اصلی عکس باشد؛ اما معمولا بخشی از یک سازه است که برای تأکید بر اتفاق‌ها و واکنش افراد به کار می‌رود. عکاس باید آگاهی از پرسپکتیو را افزایش و مقدار تأثیرگذاری آن بر تصویر را نشان بدهد. به گفته‌ی دی مور عکاس: «مکانیک عکاسی کار دشواری نیست؛ آنچه اهمیت دارد آموزش چشم است.»
بنابراین در تصاویر بعدی که ثبت می‌کنید، پرسپکتیو را رعایت کنید و از تکنیک‌های این مقاله برای نمایش ابعاد جدید و افزودن عمق به تصاویر استفاده کنید.
