بیش از ۱۸ میلیون گردشگر در سه‌ماهه نخست امسال به گیلانی سفر کردند که مردمانش با چالش‌های متعددی چون پسماند، ترافیک، کم‌آبی و چه بسیار مسائل و چالش‌های دیگر مواجهند و بدرفتارهای زیست محیطی بعضی گردشگران و بی‌مسئولیتی برخی شهرداران و دهیاران، مردمان بومی را کم‌تاب کرده است.
آزاد راه تهران – رشت در تعطیلاتی کوتاه، زمینه گسیل خیل عظیم مسافران را به گیلان فراهم آورده است بطوریکه در برخی ایام متولیان را مستاصل نموده و گاه در اوج سفر عبارت «به گیلان سفر نکنید» سرخط رسانه‌ها می‌شود و یکی از راهکارهای ارائه شده در این خصوص معرفی مقاصد تازه برای توزیع مسافر در استان عنوان می‌شود.
فرزاد رشیدی محقق گردشگری و مشاور پروژه‌های توسعه مدیریت مقاصد سفر و همکار پروژه‌های گردشگری بین‌المللی بیان کرد: دربحث مدیریت سفر، توزیع گردشگر بسیار مهم است و در این راستا باید مقاصد جدید معرفی شود.
وی، توزیع گردشگر را برای جلوگیری از هجوم مسافر به یک یا چند نقطه بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: مقاصد گردشگری در کشور و استان باید افزایش یابند. گیلان نیز باید مقاصد گردشگری خود را توسعه دهد تا توزیع مناسب‌تری صورت گیرد از سویی بار سفر بر یک یا چند مکان متمرکز نشود؛ در سطح کشور از آن‌رو به این دلیل که فشار سفر بر مناطق شمالی کمتر شود و هم در خود استان‌های شمالی مقاصد گردشگری جدید معرفی شود.
رسانه‌های گیلان نیز در همین راستا اقدام به معرفی مسیرهایی نو و گیرا از جمله شالما – روستای ملی چوب تراشی – و بسیار مسیرهای گردشگری دیگر کردند که در بکری و گیرایی با جذابیت های گردشگری جهانی قابل رقابت هستند.
شالما در مسیر ییلاقات ماسال و در دل کوهپایه قرار دارد که برای رسیدن به آن باید رشت را به قصد ماسال درغرب گیلان از میان سایه سارسپیدارهای فومن، جاده پرسخاوت شالی‌های صومعه سرا، کوه و جنگل طاهرگوراب؛ جاده ای محصور از دو سو به رودخانه های جاری، بام های شیروانی رنگی و درختان کهنی که به باور مردمان آن سرزمین مقدس هستند، طی می کردیم.
شالما در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی ماسال قرار دارد و جاده هایی که هنوز نشانه هایی چون زین اسب بر سر در مغازه‌ها صدای سُم اسب میرزا کوچک خان جنگلی را از دل تاریخ در ذهن تداعی می کند؛ مجسمه های عظیم برآمده از دل فرهنگ بومی ماسال چون بانویی که چرخ نخ‌ریسی پیش رویش بود و پشم گوسفندان را نخ می ساخت یا پیرمرد چوپان با شولایی (پوشینه پشمین خشن بافتی چون نمد که چوپانان بر دوش می انداختند) که درحال نواختن نی بود گویی محمود به، لِدُوه(پرده ای از نی شبانی) و بوره کوی (گوسفند بور) را بر فراز جنگل های تالش می نوازد و مرد بومی اسب سوار میدان تالشان که گوی خوش آمدگوی گردشگران است، برگیرایی مسیر می افزود.
مسیر ماسال به ییلاقات، جهنمِ چشم شده است
این ها همه گیرایی‌هایی بود که ۲ سال پیش در معرفی از سفر به ماسال دیده بودیم و بهشت چشم ارمغانش بود اما امسال در تابستان ۱۴۰۲ به قول معروف چشمتان روز بد نبیند همه این گیرایی‌ها را باید با زباله می سرودیم؛ باورمان نمی‌شد که آنچه می دیدیم همان جاده با همان مسیر بکر ۲ سال پیش باشد؛ آن چنان زباله در ۲ سوی رودخانه و در کنار جاده جهنم چشم می‌آفرید که از هر چه زیبایی محیط که از لابه لای کیسه‌های زباله سر برآورده بود هم بیزار می شدی؛ در حاشیه جاده هر کجا که زباله کمتر بود هم چنان مسافر کیپ تا کیپ هم نشسته بودند و با صدای بلند ضبط ماشین‌ها، فضا را مشمئز کننده‌تر جلوه می دادند که حتی رغبت نمی‌کردی برای لختی استراحت از ماشین پیاده شوی؛ جای سوزن انداختن نبود و رای همراهان نیز به برگشت و انتخاب مسیر دیگری شد.
یونس یک غرفه چوبی در کنار جاده داشت و با فریاد از گردشگرانی که قدم به قدم اتراق کرده بودند می‌خواست زباله هایشان را با خود ببرند و می گفت: گوششان بدهکار نیست بیچاره مان کرده‌اند؛ کاش! تابستان زود بگذرد؛ اینها بروند شهرهایشان تا نفسی تازه کنیم.
جاده دوران در تمیزی به سمت اسالم بهشت چشم می آفرید
اما از فرط زباله، شلوغی و ترافیک به پره سر پناه بردیم و از ییلاق دوران در مسیر اسالم سردرآوردیم؛ عجیب بود با اینکه جاده‌ای شناخته شده‌تر بود به طرز غیرقابل باوری تمیز بود؛ پیاده شدیم تا با آب چشمه، رنگ و رخی تازه کنیم و ذهن از انباشت زباله‌های گندیده در ۲ سوی جاده ماسال و کنار رودخانه‌هایش بشوییم که صحبت‌های استاندار گیلان در جلسه پسماند از ذهنم گذشت که شهرداران و دهیاران را مکلف کرده بود بر تفکیک زباله و مدیریت پسماند اهتمام ورزند و در این راستا هیچ قصوری قابل اغماض نیست.
شرق گیلان هم دست کمی از غربش ندارد
در تب و تاب تهیه این گزارش شهروندی از توابع لشت نشاء واقع در شرق گیلان در تماس تلفنی با ایرنای تهران و سپس گیلان از وضعیت زباله به امان آمده بود و می‌گفت: از پیش از عید سطل‌های زباله سر کوچه روستاهای محدوده سنگر به سمت لشت نشاء را جمع آوری کرده و در پشت ساختمان دهیاری‌ها زیر نور آفتاب رها کرده‌اند که از بین برود و آنوقت از فرط زباله نمی شود در جاده‌ها گذر کرد.
مریم که تاکید می کند هویتش درج نشود، می گوید: جاده‌های روستاهای اطراف دچار وضعیت اسفباری است، لطفا پیگیری کنید.
البته بحران زباله و انباشت آن در روستاها و عدم ساماندهی شرایط و شانه خالی کردن دهیاران از مسئولیت در این حوزه فقط محدود به این منطقه است که در شرق و جنوب استان و نیز غرب دیده می شود.
با دهیاران سهل‌انگار برخورد قضایی می شود
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری گیلان در این رابطه اظهار کرد: یکی از وظایف ۴۷گانه دهیاری‌ها، موضوع پسماند و مدیریت آن در روستاهاست که نظارت این مهم نیز بر عهده بخشداران است.
یاور پیرعلایی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اهمیت موضوع تفکیک زباله از مبدا و تاکید بر اینکه این موضوع مهم قطعی‌ترین، اصلی‌ترین و نخستین فرآیند در زمینه مدیریت پسماند است، اضافه کرد: زباله خشک و تر باید جداسازی شود تفکیک زباله از مبدا باید از روستاها، شهرها و منازل ما آغاز شود و همه نیز به این مهم اهتمام داشته باشند.
وی با بیان اینکه با دهیاران سهل‌انگار در مدیریت پسماند از طریق تعامل با محیط زیست یک سری برخوردهای قضایی و انضباطی انجام شد که در این رابطه تعدادی را به ما اعلام کردند، اظهار کرد: به دهیاران فرصت اجرای طرح تفکیک زباله از مبدا را در روستا دادیم در صورت کوتاهی در این کار با اعلام اسامی از سوی فرمانداران حتی برخوردهای قضایی انجام می‌شود.
بسیاری از تنش ها که یک طرفش بومی‌ها هستد به رفتارهای مخرب زیست محیطی گردشگر نماها معطوف است
در مطلبی از یک روانشناس گیلانی در خصوص یکی از شهرهای گردشگری استان در فضای مجازی نوشته شده بود که می توان به کل استان تعمیمش داد؛ در این مطلب نوشته بود : برابر پایش های صورت گرفته آمار وقوع جرم، اعمال خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه در فصولی که شهرهای توریستی میزبان گردشگرانند به صورت معناداری نسبت به سایر ایام سال بیشتر است و این موضوع ۲ وجه دارد.
نخست آن که عاملان ارتکاب درصد بالایی از رفتارهای خشن و پرخاشگرانه از میان خود گردشگرانند(مانند اتفاقی که در روزهای اخیر در استان همجوار افتاد و درگیری بین مسافر و فروشنده مرغ منجر به کشته شدن فروشنده مازندرانی توسط مسافرشد) و با توجه به تنوع قومیتی گردشگران، این رفتارهای هنجارشکنانه متاسفانه به پای جامعه میزبان نوشته می شود و دیگر اینکه منشا بسیاری از تنش‌ها و رفتارهای خشونت آمیزی که یک طرفش بومی‌ها هستد به رفتارهای مخرب محیط زیست یا کنش‌های هنجارشکنانه یا موهن غیر بومی‌های در ظاهر گردشگر معطوف است.
عدم رعایت بهداشت عمومی، تجاوز به حریم عمومی و خصوصی به هنگام اسکان (چادر زدن در شوارع، پارک های کنار خیابان، مقابل اماکن کسب یا ایجاد ترافیک و اخلال در نظم آمد و شد) بخشی از رفتارهایی است که واکنش‌هایی گاه خشن در پی دارد، این در حالی است که به دلیل فَتَرَت(سکون) و رکود اقتصادی آستانه تحمل و مداراگری نسبت رفتارهای اغلب خارج عرف مسافران کاهش یافته است.
نگارنده در این مطلب آورده است: علاوه بر نیاز به پژوهش به نظر من شکل‌گیری و بروز چنین رفتارهایی نتیجه عواملی نظیر رکود و سکون شدید اقتصادی، بیکاری، فرسودگی شدید بافت شهری و خدشه به مولفه های هویت ساز بومی و کمترین نتایجش در طول زمان؛ ایجاد حس بی اعتمادی و جدا افتادگی و میل به قبیله گرایی و دیگر ستیزی است.
شهردار یا دهیاری که برنامه ای برای تفکیک از مبدا ندارد مسئولیت نپذیرد
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با تاکید بر این موضوع که کلید مدیریت پسماند تفکیک از مبدا است، گفت: شهردار یا دهیاری که برنامه‌ای برای تفکیک زباله از مبدا ندارد، نباید مسئولیت بپذیرد زیرا هیچ راهی جز پرداختن به این موضوع وجود ندارد.
حمزه عشوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این اداره کل با هیچ محل دفن زباله ای موافقت نخواهد کرد؛ به هیچ وجه موافق ایجاد مرکز دفن جدید نیستیم بلکه تاکید بر جایگاه مدیریت پسماند بوده و باید همه آیتم‌ها در این خصوص در نظر گرفته شود.
وی با بیان اینکه پسماند یک چرخه است و باید بحث تولید کمپوست، تفکیک و کنترل شیرابه را در نظر داشته باشیم، اظهار کرد: خوشبختانه به سمتی می‌رویم که کارها بصورت علمی پیگیری می‌شود و در این راستا از مطالعات دانشگاه های معتبر کشور بهره‌مند می‌شویم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان تصریح کرد: نقاط بحرانی زباله از پیش از عید نوروز در حوزه شهر و روستا شناسایی و معرفی شدند به شهرداران و دهیاران متخلف اخطار داده شد. اگر مشکل حل نشود سعی می شود دهیارانی که در این حوزه فعالیت ندارند به کمیته تخلف دهیاران در حوزه مدیرکل روستایی استانداری معرفی شوند.
عشوری تاکید کرد: نخستین قدم تفکیک زباله از مبدا است و شهرداران و دهیاران باید آموزش در این زمینه را در اولویت قرار دهند زیرا هرچقدر هم بخواهیم پیگیرحل معضل زباله باشیم تا زمانی که این اتفاق از حلقه نخست مدیریت نشود کار سخت و سخت‌تر می شود و چرخه مدیریت پسماند تکمیل نمی شود.
وی ادامه داد: متاسفانه وضعیت زباله در استان شرایط مناسبی نیست؛ این هشدار را دادیم. ضمن اینکه به جز موضوع تفکیک زباله از مبدا، حضور گردشگران عامل مضاعفی بر تولید بسیار زباله در استان شده است. از طرفی پیش‌تر زباله‌ای از روستاها خارج نمی‌شد و در واقع مشکلات زباله روستایی زمانی ایجاد شد که سطل زباله گذاشتیم.
وی عنوان کرد: گذاشتن سطل زباله در روستا یعنی آنکه پذیرفتیم حمل زباله انجام شود در حالی که این ظرفیت در دهیاری ها وجود ندارد؛ حلقه اصلی در مدیریت زباله آموزش است و دهیاران و شهرداران باید روی این نکته تمرکز کنند و از روستا نباید زباله خارج شود؛ نه آنکه وارد رودخانه شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه این بدترین اتفاق ممکن است، گفت: خوشبختانه حکم‌های دستگاه قضا در این خصوص محکم‌تر شده و امید است این موضوع عامل بازدارنده‌ای برای پیشگیری از تخلف در حوزه مدیریت پسماند باشد.
عشوری با بیان اینکه برای مدیریت صحیح و درست کار معتقدیم اعتبار باید باشد، تصریح کرد: اما بعضا شاهد بوده‌ایم اعتبار هم تامین شده و آمده اما همان کارهای حداقلی که باید انجام می شد، اجرا نشده است.
وی تاکید کرد: در بحث پسماند و مدیریت آن از نوروز امسال به این سو تمرکز ویژه‌ای شده است؛ هیچ راهی نداریم جز آنکه شهرداران باید به سمت تفکیک از مبداء بروند و اگر تفکیک از مبداء از برنامه های اصلی یک شهردار نباشد نباید مسئولیت بپذیرد چون به مشکل برخواهد خورد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان بیان کرد: به همه روسای ادارات محیط زیست در شهرستان ها تاکید شده است بر مدیریت زباله نظارت داشته باشند با فرمانداران صحبت و تعامل کنند نسبت به تشکیل کمیته پسماند فوری اقدام کرده و در صورت تخلف، اقدامات قانونی را بر اساس صدور اخطاریه و مستندسازی انجام دهند.
وی گفت : به طور قطع با کسانی که مدیریت پسماند و زباله ندارند برخورد و به مراجع قضایی معرفی می شوند.
با گردشگران غیر مسئول مدارا نکنید
کاملیا رشیدی کارشناس گردشگریست و زندگی در کشورهای مختلف از جمله ترکیه، مالزی، آلمان و … را تجربه کرده است. او می گوید: گردشگری در کشورهای توسعه یافته با برنامه ریزی و مدیریت جمعیت گردشگران همراه است و به نظر می رسد مدارا با گردشگران غیرمسئول کافیست و دیگر نباید مدارا کرد.
وی می‌افزاید: دیگر کار از فراهم کردن تسهیلات سفر از سوی دولت فراتر رفته و اینک بحث ارتقاء فرهنگ گردشگری است که باید به انحاء گوناگون از نصب بنر تا اخطار شفاهی و اعمال جریمه برای گردشگران غیرمسئول هشدار داد؛ باید برای گردشگری غیرمسئولانه جریمه وضع کرد و این جریمه می تواند بصورت زیست محیطی و در لحظه باشد بگونه ای که در مقاصد گردشگری پرتردد حافظان زیست محیطی مستقر باشند و در صورت ارتکاب خطای زیست محیطی از سوی گردشگران آنان را وادار به جبران خطای خود نمایند.
وی مدیریت گردشگری در جاذبه طبیعی” حلیمه جان” رودبار را تجربه ای موفق در این خصوص ذکر کرد و گفت: گردشگران غیرمسئول و نامهربان با محیط زیست در این مکان در صورت عدم توجه به اخطار حافظان زیست محیطی حتی از حضور در این جاذبه گردشگری محروم می شوند و اجازه ماندگاری نمی یابند.
رشیدی مشکل زباله را گریبانگیر گیلان دانسته و در گفت و گو با ایرنا می افزاید: طبیعت گیلان از کشورهای جاذب گردشگر هیچ کم ندارد اما متاسفانه شریان های طبیعی گیلان زیر بار زباله دچار گرفتگی شده و به سختی نفس می کشند و برنامه‌ریزی‌های گردشگری می تواند یاری‌گر مدیریت زباله در این استان با زیبایی‌های بکر باشد.
سفر نشان گیلان است و خاطرات شمال آنچنان در نوستالژی مردمان سرزمین های دور و نزدیک رخنه کرده که واژه شمال خود به تنهایی زایش حس خوشایند شالی، جنگل، باران، عطر خوش هیزم و باران در هیاهوی شکفتن پامچال ها و … است اما این روزها با فراهم آمدن برخی زیرساخت های گردشگری چون آزاد راه شمال، سفر به گیلان سهل تر شده بطوریکه گاه مردمان خطه شمال نه تنها بهره‌ای از گردشگری نمی برند بلکه تنها سهمشان از گردشگری آلایندگی محیط زیست، ترافیک سرسام آور، چهره ناخوش شهری، گرانی و … دیگر آثار منفی است.
پیک تابستانی سفر در گیلان در حالی آغاز شده که این استان در سه ماهه نخست سال میزبان ۱۸ میلیون گردشگر یعنی تقریبا ۶ برابر جمعیت خود بوده است و باز هم واهمه این است که پس از اتمام تعطیلات تابستانی، مردم استان بمانند و رد پایی از گردشگران غیر مسئول بر پیکره کم رمق محیط زیست گیلان؛ زیست بومی که قرن ها و از دیرباز گذشتگانمان در آن همدلانه زیسته اند، امروز درگیر بدخبرهای زیست محیطی است نه از خشم طبیعت بلکه از زیاده خواهی انسان مدرن، انسانی که تیشه بر دست گرفته و آگاه و ناآگاه به جان ریشه طبیعت افتاده است.
هوا، آب، خاک، گونه‌های گیاهی، حیات وحش و هر آنچه که محیط زیست را می سازد امروز دچار چالش‌های فراوانی شده است و رفع آنها که برای ادامه حیات ضروری است در گرو بازنگری رفتارها و روش های توسعه و روی آوری به توسعه پایدار دور از تخریب، بازآفرینی و ترمیم دوباره این محیط زیست کم نظیر است.
چالش مدیریت پسماند درد کهنه ای بر هیبت پر شکوه گیلان است که با هجوم گردشگران زجرش بر جان مردم این استان هر بار بیشتر مستولی می شود؛ اما اینک در راستای حل بحران ۱۰ ها متری زباله سراوان به ناگهان مشکلی دیگر پدیدار شده است، بگونه ای که اگر فرمانی برای پایان این روند صادر نشود، طبیعت گیلان با پراکنش زباله در شهرها و روستاها به تاراج خواهد رفت.
