به گزارش ایرناپلاس، دستورالعمل «الزامات ارتقای سواد فضای مجازی در حوزه محتوا و خدمات فرهنگی فضای مجازی» با هدف ارتقا آگاهی، دانش و مهارت کاربران برای استفاده بهینه از فضای مجازی و ضرورت افزایش محتوای مرتبط با فرهنگ‌سازی و سواد مجازی از سوی شورای عالی فضای مجازی به وزارت ارشاد ابلاغ شد.
خبر ابلاغ این دستورالعمل ۱۸ فروردین منتشر و در قالب لایحه‌ای به مرکز ملی پیشنهاد و پس از طی مراحل تصویب‌خواهی، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شد.
براساس این دستورالعمل، کارگروهی متشکل از رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی به عنوان رئیس کارگروه، معاون ذی‌ربط مرکز به عنوان دبیر کارگروه و عضویت نمایندگان، مرکز ملی فضای مجازی، سازمان صداوسیما، نیروی انتظامی، سازمان تبلیغات و اشخاص مشمول دستورالعمل به پیشنهاد اعضای کارگروه و تائید رئیس مرکز ملی فضای مجازی تشکیل خواهد شد.
سیدجلال فیاضی کارشناس رسانه و مشاور عالی بنیاد فرهنگی هنری بین‌المللی امام رضا(ع)، درباره اقداماتی که برای ارتقای سواد رسانه انجام شده و مسائلی که مانع ارتقا و گستردگی آن می‌شود، پاسخگوی پرسش‌های ایرناپلاس بود.
فیلتر تلگرام نتیجه‌ای نداشت
ایرناپلاس: گوشی‌های هوشمند در دسترس مردم است و کاربران زیادی از آن استفاده می‌کنند، از طرفی بیان می‌شود که در ساختار اپلیکیشن‌های این ابزار، از نشانه‌های روانشناسی برای نگه‌داشتن بیشتر مردم در این فضا استفاده می‌شود؟ اقداماتی را که تا به حال برای بالا بردن سواد فضای مجازی مردم انجام شده است، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فیاضی: هنوز با نقطه قابل قبول برای سطح سواد رسانه‌ای مردم فاصله زیادی داریم. نهادهای مسئول در این حوزه باید فراگیرتر، گسترده‌تر و موثرتر فعالیت کنند. شاید یکی از دلایل عمده ضعف در این حوزه این باشد که بیشتر تمرکز مسئولان در کشور روی محدودیت و فیلتر بوده تا آموزش رسانه‌ای مردم.
هر روز از فیلتر و محدودکردن شبکه‌های اجتماعی صحبت می‌شود. این روند موجب تمایل به استفاده از فیلترشکن‌ها می‌شود که نه تنها حرص جامعه را به شبکه‌های اجتماعی بیشتر می‌کند، بلکه با ورود فیلترشکن‌ها دسترسی به صفحات، کانال‌ها و گروه‌های نامناسب بیشتر می‌شود؛ تا جایی که اگر فردی به صورت عادی و بدون فیلترشکن وارد صفحات اجتماعی شود، اطلاعات و دسترسی سالم‌تری نسبت به فردی که با فیلترشکن از این فضا استفاده می‌کند، خواهدداشت.
مسئولان مربوطه به جای اینکه تمرکز خود را روی فیلتر و محدودکردن شبکه‌های اجتماعی قرار دهند – همانند تلگرام که نتیجه‌ای نداشت و فیلتر تلگرام نه تنها از میزان استفاده‌کنندگانش را کم نکرد، حتی در مواردی افراد بیشتری وارد تلگرام شدند- بهتر است با بالا بردن آگاهی مردم و اطلاعات آنها، سواد رسانه‌ای آنها را افزایش دهند.
نکته دوم اینکه، در آموزش سواد رسانه‌ای باید از اصول روانشناسی استفاده شود؛ یعنی اگر آموزش رسانه‌ای را به‌گونه‌ای ارائه کنیم که خود، انگیزه بیشتری برای دسترسی به صفحات نامناسب فراهم کند، نقض غرض می‌شود. باید از شیوه‌های مناسب برای آموزش سواد رسانه‌ای استفاده کرد.
ایرناپلاس: با چه اقداماتی می‌توان سواد رسانه‌ای را در جامعه افزایش داد؟
فیاضی: یکی از مهم‌ترین وظایف مردم، علاقه‌مندان و نهادهای مسئول، بالا بردن میزان تولیدات در فضای مجازی است. فضای مجازی این روزها اپلیکیشن‌های تلگرام، اینستاگرام و دیگر موارد است که به‌تازگی کلاب‌هاوس هم به آن اضافه شده. مساله‌ای که وجود دارد اینکه، برای تولید مناسب در این شبکه‌ها چه کرده‌ایم؟
به نسبتی که آنها برای جذب و نگهداری مخاطب برنامه‌ریزی می‌کنند، ما هم باید تولید محتوای خوب داشته باشیم. باید از تکنیک‌های روانشناسی برای جذب و نگهداری مخاطب استفاده کنیم.
در جمع‌بندی می‌توان گفت، هنوز تا آگاه‌کردن و فراگیری دانش سواد رسانه‌ای در جامعه فاصله زیادی داریم. در واقع باید آموزش در این بخش در جامعه باید بسیار جذاب و هماهنگ با رعایت اصول روانشناسی بوده و دافعه نداشته باشد. به جای اینکه تمرکز خود را روی فیلترینگ بگذاریم، باید روی بالابردن سواد رسانه تمرکز کنیم تا از این فضا و بستری که وجود دارد، نهایت استفاده را داشته باشیم. باید با توجه به علایق مخاطبان، تولید محتوای مناسب داشته‌باشیم تا در شبکه‌های اجتماعی بمانند و از محصولات و آثار خوبی استفاده کنند.
سهل‌انگاری تاریخی در مواجه با پدیده‌های جدید
ایرناپلاس: آیا زیرساخت‌های فرهنگی مناسب برای استفاده مردم از رسانه‌های مختلف نوشتاری و برخط و رسانه‌ها در فضای مجازی فراهم شده است؟
فیاضی: این مساله در کشور ما مشکلی دیرینه است؛ معمولا خود را برای پدیده‌های جدید آماده نمی‌کنیم، بعد که با مواجه شدیم، ابتدا تلاش می‌کنیم آن را محدود کنیم. زمانی که واقعیت خود را به ما تحمیل کرد، دنبال این هستیم که زیرساخت‌هایی برای آگاه‌سازی بیشتر مردم تهیه شود.
همین سهل‌انگاری تاریخی موجب شده که ناگهان با شبکه اجتماعی مواجه می‌شویم، که در جامعه هیچگونه آمادگی برایش ایجاد نشده و به طور طبیعی آثار خود را بر جامعه تحمیل می‌کند.
در هفته‌های گذشته اپلیکیشن کلاب‌هاوس وارد شبکه‌های اجتماعی شده است. بسیاری از افرادی که در حوزه فضای مجازی فعالیت می‌کنند، ممکن است اعتراض کنند که هر یک یا دو ماه اپلیکیشن جدیدی وارد بازار می‌شود، باید به موقع زیرساخت فرهنگی ایجاد کنیم. همانند رانندگی و ایجاد فرهنگ رانندگی که باید همزمان باشد، اما آنقدر تقدم و تاخر در جامعه وجود داشت که شاید خیلی دیر، بستن کمربند، فرهنگ‌سازی شد.
در ایجاد سواد رسانه جمعی، به طور حتم باید این واقعیت را بپذیریم که شبکه‌های اجتماعی به سرعت در حال گسترشند و خود را برای استفاده درست و به موقع از آنها آماده و با افزایش اطلاعات مردم، آنها را در این حوزه آگاه کنیم تا به خوبی بتوانند از این امکانات استفاده کنند.
هر دستگاهی متناسب با مخاطبان خود، وظیفه دارد
ایرناپلاس:به نظر شما وظیفه ارتقای آگاهی رسانه‌ای مردم برعهده کدام گروه است و از کجا باید شروع شود؟
فیاضی: دستگاه‌های متفاوتی در کشور در این حوزه فعالیت می‌کنند. هر دستگاه به نسبت خود وظایفی برعهده دارد. از نظر فرهنگ سواد رسانه‌ای، شورای عالی فضای مجازی در این حوزه مسئول است. سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و … همه وظیفه دارند که در حوزه خود، رسالت‌شان را انجام دهند.
البته ممکن است تعدد نهادها باعث شود هر کدام بگویند نهاد دیگر اقدامات لازم را انجام می‌دهد؛ در صورتی که این رویکرد درست نیست و هر دستگاهی متناسب با مخاطبان خود، وظایفی دارد. همچنین اشخاص و سمن‌ها می‌توانند در این مساله نقش داشته باشند؛ در واقع افزایش سواد رسانه‌ای مساله‌ای انحصاری و خاص یک دستگاه نیست.
ایرناپلاس: دسترسی کودکان به وسایل ارتباطی بیشتر شده است، به نظر شما چگونه می‌توان به کودکان این آموزش ارائه شود تا از این ارتباطات لطمه نخورند و بلکه سود ببرند؟
فیاضی: نخستین مسئولیت متوجه والدین است که با شیوه تربیتی متناسب با خانواده خود، فرزندانشان را نسبت به این مساله آگاه کنند. پس از آن وزارت آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سازمان صداوسیما در برنامه‌های ویژه کودکان و نوجوانان می‌توانند در این حوزه موثر باشند. البته بسیاری از فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. باید اینگونه اقدامات، جذابیت لازم را داشته و بدون دافعه باشد زیرا در آن صورت می‌تواند نتیجه برعکس دهد.
