جمعیت به عنوان یکی از نیروها و منابع مهم در هر کشوری شناخته می‌شود. اهمیت این موضوع چنان است که گاه دولت ها در جهت کاهش جمعیت به دلیل کمبود مواد غذایی و گاه در جهت افزایش آن به منظور استفاده از نیروی انسانی اقداماتی انجام می‌دهند. همانطور که شاهد هستیم، به غیر از کشورهای اروپایی، ایران و برخی کشورهای در حال توسعه نیز در مسیر سالمندی قرار گرفته اند. این به معنای آن است که میزان باروری کاهش یافته و امید به زندگی افزایش یافته است. از بین دو مساله فوق یعنی افزایش باروری و امید به زندگی، اخیراً بحث باروری مورد توجه دولتمردان قرار گرفته و راهکارهای مختلفی اتخاذ شده است. از جمله این راهکارها که بتازگی مورد بحث و بررسی بیشتری بوده، محدودیت آزمایش‌های غربالگری و نسخ قانون سقط درمانی است. گفتنی است؛ غربالگری سقط جنین از اوایل دهه ۸۰ به صورت اجباری آغاز شده بود و هدف، تشخیص زودهنگام نقص ها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در جنین بود. فارغ از اینکه این سیاست درست باشد یا خیر، به طور کلی باید گفت؛ سیاست های جمعیتی یکی از موضوعات مهم در هر کشوری است که لازم است دولتمردان در هنگام اتخاذ هر نوع تصمیمی به جوانب مختلف آن توجه و بعد اقدام کنند.
نظر به اهمیت این موضوع و همچنین بحث‌ها و بررسی‌های خاص درباره وجود و یا نبود غربالگری‌ها، پژوهشگر ایرنا با دکتر سید محمد اکرمی رییس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران به گفت وگو نشست. مشروح این گفت وگو را در ذیل می‌خوانید:
دلایل کاهش جمعیت در سال های اخیر
اکرمی با اشاره به برخی دلایل کاهش جمعیت در سال های اخیر، گفت: سیاست های جمعیتی کشور از موضوعات مهم در حد کل نظام است. به طوری که در دهه ۷۰ سیاست جمعیتی کاهش جمعیت بود اما از سال ۱۳۹۰ کوشش شد تا جمعیت افزایش یابد و چون سیاست نظام است، همه خود را ملزم به انجام آن می‌دانند تا جمعیت شاداب، خوب و پویایی را در ایران عزیزمان داشته باشیم.
وی افزود: کارایی هر سیاست نظام با در نظر گرفتن جمیع جوانب مقدور است. به نظر من بر اساس تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر اینکه چرا در جهت افزایش جمعیت ایران انجام نشده، این طور به نظر می رسد که هنوز تا رسیدن به وضع ایده‌ال مدنظر فاصله جدی وجود دارد. برای مثال، نتایج تحقیقات سال ۱۳۹۶ مرکز پژوهش های مجلس نشان داده ۷۶ درصد مردم از جمله عوامل بازدارنده فرزندآوری را نگرانی از آینده شغلی فرزند، ۷۱ درصد افزایش مشکلات اقتصادی با تولد فرزند جدید، ۶۸/۶۷ درصد درآمد ناکافی، ۶/۷۰ درصد کفایت تعداد فرزندان فعلی و ۶/۵۹ درصد نداشتن مسکن مناسب می‌دانند. همچنین ۵/۵۳ درصد عدم آمادگی روحی برای تولد فرزند جدید، ۳/۲۵ درصد ترس از تعداد فرزندان بیشتر، ۴/۲۷ درصد نگرانی از سلامتی مادر با افزایش فرزندان و ۳/۲۷ درصد تداخل فرزندآوری با مسوولیت‌های اجتماعی را از مهم ترین عوامل بازدارنده فرزندآوری می‌دانند.
اکرمی گفت: از این رو، هر طرح جامعی اگر رویکرد تک‌جانبه و نگاه بخشی داشته باشد، ناموفق خواهد بود. به نظر می‌رسد در افزایش جمعیت مسایل بسیار مهمی چون اشتغال، ثبات خانواده، عدم مهاجرت و آرامش خانواده نیز اهمیت دارند و اتخاذ سیاست‌ها بدون در نظر گرفتن این موارد ما را به ناکجا آباد خواهد برد.
چگونگی تحقق کلان نگری در سیاست های جمعیتی
این پزشک درباره چگونگی تحقق کلان نگری در سیاست‌های جمعیتی اظهار کرد: کلان‌نگری، همه‌جانبه نگری، رویکرد علمی و دوری از رویکردهای سیاسی و تک‌قوه‌ای ما را به نتیجه مطلوب خواهد رسند. در طرح فعلی شاخص، ارزیابی، فرهنگ سازی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: به نظر من باید بزرگان مجلس، قوه قضاییه و قوه مجریه کنار هم جمع شوند و در این باره با هم همفکری کنند. آنچه ما در ارتباط با طرح جوانی جمعیت در جهت افزایش یا کاهش عدد مواد، آنچه را که سال ۱۳۹۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز کاهش و افزایش مواد شاهد هستیم ما را به نتیجه مطلوب و مناسب نرسانده و شورای محترم نگهبان به درستی ایرادات مفصلی در ۱۴ صفحه بدان وراد نموده است. شایسته است در جهت قانونگذاری جامع و مانع، همه موارد فوق را در کنار هم ببینیم و از طرفی حتما باید مواد قانونی مرتبط با اشتغال در کنار فرهنگ سازی و موضوعات مهاجرت و ثبات خانواده را هم در نظر گرفت تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
اکرمی ادامه داد: قاعدتا نظرات انجمن‌های علوم انسانی به ویژه جامعه‌شناسان، اقتصاددانان، حقوقدانان و فعالان علوم اجتماعی را حتما باید در کنار انجمن‌های سلامت محور مثل انجمن ژنتیک پژشکی، انجمن زنان، انجمن اعصاب، انجمن اطفال و انجمن پزشکی اجتماعی دید تا کار قانونگذاری به نتایج مطلوب خود دست یابد. همچنین باید این نکته را در نظر داشته باشیم که یک جمعیت جوان، بالنده، پویا و فعال با رعایت همه مختصات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قطعا ثروت یک جامعه خواهد بود و همه کشورها در این جهت در حال مطالعه، برنامه ریزی و کلان نگری هستند. بسیاری از کشورها از مشوق های اقتصادی استفاده می کنند ولی به نظر ما این امر به تنهایی کارایی لازم را بدست نخواهد داد و بطور کلی رویکرد سیاسی، عجله و یک جانبه گرایی ما رابه نتیجه مطلوب نخواهد رساند.
راهکارها
اکرمی در راستای بهبود سیاست های جمعیتی نیز معتقد است: آگاه سازی عموم جامعه از دورنمای رشد منفی جمعیت به همراه معرفی نمونه جوامعی که معضل کشور ما را داشتند و نیز بررسی استراتژی آن کشورها در قبال این موضوع، به طور جدی موثر است.
