این ادای احترام در نیروهای مسلح بسیار مهم است به نحوی که کوچک‌ترین تغییر در آن بی احترامی به شخص مقابل محسوب می شود؛ اما آنچه در برخی موارد جلب توجه می کند احترام نیروهای نظامی به افراد غیرنظامی است.
ادای احترام نیروهای مسلح یکی از ارکان نظام
ابتدا باید مجموعه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که تحت عنوان ستادکل نیروهای مسلح تشکیل شده را بررسی کنیم. ستاد کل نیروهای مسلح از ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سازمان بسیج مستضعفین و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است. آداب احترام نظامی به طور کلی در همه این نیروها به شکل یکسان تنظیم شده است، اما در برخی از این نیروها به سبب آیین نامه های داخلی کمی با سایر نیروهای تفاوت دارد.
آئین‌نامه احترام نظامی نیروهای مسلح
ماده ۹۳
برای مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا، مقام محترم ریاست جمهوری، رئیس ستاد فرماندهی کل قوا، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، رئیس ستاد کل سپاه، فرماندهان نیروهای ارتش و سپاه و نیروی انتظامی، وزیر دفاع و سایر مقامات منصوب در محل و روسای کشورها و سران ارتش‌ها که میهمان رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران باشند و پیکر مطهر شهدا در تمام موارد در سازمان‌های نظامی و انتظامی و همچنین در مکان‌های غیر نظامی و انتظامی چنانچه نظامیان به حالت صورت بندی آماده ادای احترام باشند برابر آیین نامه تشریفات، احترام دسته جمعی به عمل می‌آید.
ماده ۹۴
احترام دسته جمعی از طلوع تا غروب آفتاب هنگامی به عمل می‌آید که تعداد حاضرین ۴ نفر و بیشتر باشد.
ماده ۹۵
همه پرسنل جمعی برای فرماندهان و روسا و مدیران مربوط خود برابر مقررات این آیین نامه ادای احترام دسته جمعی می‌نمایند.
ماده ۹۶
الف: هنگام تشریف فرمایی مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا، ورود مقام محترم ریاست جمهوری، رئیس ستاد فرماندهی کل قوا، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، رئیس ستاد کل سپاه، فرماندهان نیروهای ارتش، سپاه و نیروی انتظامی، وزیر دفاع و سایر مقامات منصوب در محل‌های ارتشبدی و سپهبدی و روسای کشورها و سران ارتش‌ها که میهمان رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران باشند و پیکر مطهر شهدا در تمام موارد در سازمان‌های نظامی و انتظامی که به فرمان ارشد نظامیان حاضر نسبت به آن‌ها احترام دسته جمعی به عمل می‌آید.
ب: هنگام ورود فرماندهان، مدیران و روسا به مکان‌های نظامی و انتظامی چنانچه حاضرین به حال تفرقه باشند ارشد نظامیان حاضر با فرمان ایست خبردار ادای احترام می نماید و اگر ارشد متوجه ورود نباشد، اولین نفری که متوجه می‌شود با صدای بلند فرمان ایست، سمت به داده سپس ارشد حاضرین، خبردار می‌نماید.
تبصره: چنانچه در موقع ورود فرمانده به قسمت مربوطه، رده یا درجه بالاتر حضور داشته باشند برای وی ادای احترام دسته جمعی نمی‌گردد.
ج: هنگام ورود فرماندهان، مدیران و روسا به مکان‌های نظامی و انتظامی چنانچه برای احترام آن مقام، یکان با صورت بندی و مسلح به تفنگ آماده باشد برابر مقررات آیین نامه مشق صف جمع فرمانده یکان مزبور با فرمان خبر دار و پیش فنگ برای آن مقام ادای احترام دسته جمعی خواهند نمود و در سایر موارد چنانچه افراد مسلح به تفنگ حاضر شده باشند، ادای احترام دسته جمعی فقط با فرمان خبر دار انجام خواهد شد و سایر حاضران که برابر مقررات این روش باید به وارد شونده ادای احترام نمایند با همان فرمان ادای احترام خواهند کرد.
ماده ۹۷
ادای احترامات دسته جمعی در مکان‌های غیر نظامی و انتظامی
فقط در مواردی که نظامیان با صورت بندی آماده باشند با رعایت بند ب ماده ۹۶ ادای احترامات دسته جمعی نسبت به فرماندهان، روسا یا مدیران و همچنین سایر نظامیانی که در رده بالاتر از ارشد نظامیان حاضر باشند به عمل می‌آید.
ماده ۹۸
در موارد و مکان‌های زیر احترام دسته جمعی به عمل نمی‌آید
الف: هنگام تلاوت قرآن مجید در کلیه تجمعات.
ب: در حین اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه.
ج: سخنرانی‌ها و سمینارها (در جریان اجرای برنامه)
د: شوراها و کمیسیون‌ها (هنگامی که بحث شروع شده باشد)
ه: در مساجد و اماکن مذهبی
و: در گلزار شهدا و قبرستان.
ز: کلاس‌های درس و کارگاه‌های آموزشی و میادین ورزشی (در حین اجرای برنامه) باستثنای بازدیدهای رسمی.
ح: مکان‌ها غیر نظامی چنانچه نظامیان در بین غیر نظامیان متفرق باشند.
ط: بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها
ی: میدان‌های تیر در حین اجرای تیر اندازی
ک: دفاتر (مگر در بازدید فرماندهان، روسا و مدیران و بازرسی‌ها)
ل: زائر سرا، اردوگاه تفریحی و باشگاه‌ها (هنگام پذیرایی از مهمانان، همچنین پرسنل مواقعی که با خانواده خود در آن محل حضور دارند)
م: در کارگاه‌های فنی و حین انجام بازدید فنی.
تبصره: در موارد مربوط به بندهای د- ح – ک – م، به محض ورود یا خروج مقامی که در سایر موارد بایستی برای او احترام دسته جمعی بعمل آید کلیه حاضرین بدون خبر دار به حال احترام از جای برخاسته و ادای احترام انفرادی می‌نماید.
ارتش جمهوری اسلامی ایران
سازمان این نیروی نظامی قدیمی‌ترین سازمان یک نیروی نظامی در کشورمان است که در دوران پیش از انقلاب آداب و لباس و حتی درجه‌های نظامی آن با پس از انقلاب تفاوت داشت. به طور مثال پیش از انقلاب برای فرماندهان ارشد ارتش به جای کلمه امیر از لفظ تیمسار استفاده می‌کردند. در ابتدای انقلاب اسلامی هم ارتش برای مدتی با نام ارتش ملی خوانده می‌شد. اما در دوران دفاع مقدس به نام ارتش جمهوری اسلامی ایران تغییر نام پیداکرد. ارتش از ابتدای انقلاب اسلامی فقط شامل سه نیروی هوایی، دریایی و زمینی بود و رئیس ستاد مشترک، مسئول کلیه امور ارتش بود که از سال ۱۳۷۷ یک جایگاه به نام فرمانده کل ارتش در ارتش تشکیل و رئیس ستاد مشترک ارتش به دومین مقام عالی ارتش تبدیل شد.
دهه ۸۰ بود که بخش پدافندی از نیروی هوایی ارتش مجزا شد و فعالیت‌های پدافندی ارتش تحت نام قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء سامان گرفت. دهه ۹۰ بود که با دستور رهبر انقلاب نیروی جدیدی با نام نیروی پدافند هوایی ارتش تشکیل شد که تعداد نیروهای ارتش را به چهار نیرو تبدیل کرد.
این باور در بین مردم وجود دارد که ارتش منظم‌ترین نیروی نظامی کشور است و مقررات نظامی در این نیرو به بهترین نحو اجرا می‌شود؛ اما طبق آئین نامه‌های نظامی اصول کلی احترام نظامی در نیروهای مسلح یک شکل واحد است.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
پایه این نیرو را باید پیوستن داوطلبانه نیروهای مردمی در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به کمیته انقلاب اسلامی دانست. این نیرو در سال ۵۸ با فرمان حضرت امام خمینی (ره) و برپایه همان نیروهای مردمی تشکیل شد و توسط ارتش آموزش دید. با آغاز دفاع مقدس در سال ۵۹ این نیرو همپای ارتش وارد میدان شد و در بسیاری از عملیات‌های مهم به همراه ارتش نقش مهمی در پیروزی رزمندگان کشورمان داشت. بیشتر توان سپاه پاسداران تا سال ۶۴ و ۶۵ تنها بر روی نیروی زمینی متمرکز بود و در این سال با تشکیل نیروی دریایی و نیروی هوایی شاکله این نیروی نظامی در مسیر تکامل قرار گرفت. پس از جنگ بود که در سال ۶۷ نیروی قدس سپاه نیز نیروی جدیدی بود که سپاه را وارد فعالیت‌های کمک به محور مقاومت کرد.
سال ۸۸ نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به نیروی هوافضای سپاه تبدیل شد که در آن علاوه بر حضور هواپیما و بالگرد، انواع موشک‌ها نیز طراحی و ساخته شد.
اصول احترام نظامی در این نیروی نظامی به صورت کلی به همان شکل واحد مصوب ستاد کل نیروهای مسلح است؛ اما در رده های پائین تر از فرماندهان ارشد به صورت ساده تری نسبت به سایر نیروهای مسلح انجام می‌شود و سخت‌گیری های معمول کمتر دیده می شود.
بسیج مستضعفین
این نیروی مردمی با شعار ارتش ۲۰ میلیونی روز پنجم آذرماه سال ۵۸ به فرمان امام خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی تاسیس شد و در دوران دفاع مقدس به عنوان نیروی داوطلب مردمی در جبهه‌ها فعالیت می‌کرد. جنگ تحمیلی که تمام شد، بسیج شروع کرد به گسترش فعالیت‌های مردمی در عرصه‌هایی مانند پزشکی، مهندسین، مساجد، دانش آموزی، دانشجویی. البته بسیج تا سال ۸۸ به عنوان یک نیروی مستقل فعالیت می‌کرد که در این سال به یک سازمان زیرمجموعه سپاه تبدیل شد، پس نحوه ادای احترام آن نیز همانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تنظیم می‌شود.
بسیج همواره در بحران‌هایی مانند زلزله و سیل‌های مختلف در یاری رساندن به مردم نقش مهمی داشته است. اصول احترام نظامی نیز مانند سپاه تنظیم شده است.
نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
نیروی انتظامی در سال ۱۳۷۰ به منظور ساماندهی و تکمیل فعالیت‌های شهربانی سابق کل کشور با ادغام شهربانی و ژاندارمری کل کشور تکمیل شد. بیشتر موازین و درجات این نیرو مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تنظیم می‌شود.
