یکی از عوامل اصلی در پیکره اجتماع و اثرگذار بر روح و جسم آدمی توجه به مقوله حجاب و عفاف است زیرا هر جامعه ای برای اثبات و رشد و بالندگی نیاز به سلامت جسمی و روانی دارد. پس توجه به مساله حجاب از ضروریات یک جامعه به شمار می‌رود. در این میان خانواده و نقش آن را می توان معیاری برای شناخت آسیب های اجتماعی دانست و به عنوان یک نظام اجتماعی پویا که برای خود اجزایی دارد، در انتقال سنت ها، باورها و رشد اعضای درون سیستمی نقش موثری در عفاف و حجاب اعضای خود دارد. در حقیقت برای دستیابی به اهداف تربیت دینی، توسعه فرهنگ تعالی بخش حجاب و عفاف اهمیت ویژه ای دارد، بنابراین پویایی تربیت دینی در شرایط کنونی به پویایی روش ها، نگرش ها و برنامه هایی وابسته است که در سطح خانواده، نظام های آموزشی و سیاست های حاکم بر جامعه مطرح می شود و باید از حالت کلیشه ای و تحمیلی خارج شده و با روش های علمی و صحیح ارایه شود.
عفاف یکی از فضایل اخلاقی به شمار می رود که همواره در تعالیم اسلام جایگاه والایی داشته و توجه بدان مهم است. در روایات متعددی عفاف بهترین عبادت شمرده شده و امام علی(ع) آن را بهترین خوی و خصلت و سرمنشأ هر خیر و نیکی خوانده و مقام و منزلت عفاف را با مقام شهید در راه خدا مقایسه کرده است.
کشف حجاب به عنوان مهم ترین توطئه دشمنان اسلام نخستین بار در تاریخ معاصر ایران به وسیله رضاخان شکل گرفت. وی تلاش کرد اندیشه اسلام زدایی و جایگزینی ارزش های لیبرالیستی را در جامعه اجرا کند و برای دستیابی به این هدف بهترین مسیر را کشف حجاب می دانست و در یکی از اقدام های خود در هنگامه گشایش دانشگاه تهران، زنان را مجبور کرد، بدون حجاب به تحصیل ادامه دهند اما مردم از این موضوع به خشم آمدند و به قیام پرداختند، تحصن آنها که از ۱۹ تیر ۱۳۱۴ خورشیدی در مسجد گوهرشاد مشهد آغاز شده بود، در ۲۱ تیر با حمله نیروهای قزاق به دستور رضاخان به خاک وخون کشیده شد. بر پایه آمارهای غیررسمی، در این فاجعه ۲تا پنج هزار تن به شهادت رسیدند و یک هزار و ۵۰۰ تن دیگر نیز دستگیر و زندانی شدند. رشادت ایرانیان در راه حفظ اسلام و پایبندی به حجاب سبب شد، شورای فرهنگ عمومی کشور، ۲۱ تیر را به عنوان «روز عفاف و حجاب» نامگذاری کند تا پایداری و استقامت مردم مبارز ایران برای پاسداری از ارزش ها و کرامت های انسانی و اسلامی ارج نهاده شود.
تمایز مفهومی عفاف و حجاب
عفاف و حجاب به عنوان ۲ ارزش در جامعه بشری به ویژه جوامع اسلامی همواره در کنار هم و گاه به جای هم به کار رفته اند. در بررسی کتاب های لغت برای واژه حجاب چند معنا می یابیم، حجاب به معنای پوشش و چیزی است که میان بیننده و آنچه می بیند حائل شود. اصل کلمه حجاب به معنای پرده است و چون پرده خصوصیت پوشانندگی و مانع شدن را دارد، این معانی را به حجاب داده اند. پوشش و حجاب پرتویی از آفرینش الهی است که فلسفه وجودی آن حفظ مقام و ساحت مادی و معنوی زن و مرد و زمینه ساز رشد و کمال آنها تا مراتب عالی انسانیت است. یکی از قوانین ربانی در شرایع الهی مساله حجاب و پوشش بوده است و خالق بشر که بر تمامی اسرار و رموز آفرینش، عالم زیبایی، امنیت، رشد و تعالی انسان ها به خصوص زن را در پوشش و عفاف و حجاب دانسته است.
اساس حجاب و پوشش اسلامی یکی از اوامر انسان ساز الهی و یکی از احکام حیات بخش اسلام در زندگی طیبه است و منطبق بر فطرت بشر و مبتنی بر نیازها و شرایط روانی او و زمینه ساز پویایی و کمال انسانی خواهد بود و اصولا عمل به قوانین اسلام یک عمل اعتباری و قراردادی نیست بلکه پاسخ گویی به نیاز فطرت است. استاد شهید مرتضی مطهری بر این باور است که عفت و حجاب، تدبیری است که خود زن یا یک نوع الهام، برای گران بها کردن خود و حفظ موقعیت خود در برابر مرد به کار برده است.
آنچه سبب شده در جوامع کنونی ضرورت حجاب کمرنگ شود این است که اکثریت انسان ها از معنویات دور شده اند و همین سبب شده گرایش به برهنگی به عنوان یک فرهنگ و متون پا به عرصه وجود نهد. آشنا نبودن جوانان با آثار حجاب، آثار معنوی و قرب به خدا، آرایش روانی، استواری اجتماع، استحکام پیوندخانوادگی و درک نکردن حکمت حجاب، نداشتن آگاهی، از میان رفتن تقوا و … از جمله این عوامل است. بنابراین نقش و پویایی خانواده می تواند درفرایند تربیت انسان ها دخالت مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد و با توجه به ضرورت و اهمیت عفاف و حجاب در محیط خانه، خانواده و جامعه می تواند امنیت جسمانی- روانی اعضای خانواده را نیز فراهم کند.
نگاهی بر جامعه شناسی امنیت اجتماعی
امنیت اجتماعی همواره به عنوان یکی از نیازهای اساسی هر جامعه انسانی مطرح بوده است، زیرا وجود این پدیده در سطح جوامع نظم و بقاء را به عنوان مهمترین کارکرد اساسی خود بوجود می آورد. در واقع این پدیده از اصلی‌ترین و اساسی‌ترین کار ویژه‌های نهاد اجتماعی حکومت یا همان دولت است که مردم حق خود را در دفاع از حریم عمومی و خصوصی و حفظ جامعه به نهاد اجتماعی حکومت تفویض می‌کنند که این مساله بر اساس دیدگاه نخبه گرایی بیانگر نقش بارز نهاد اجتماعی حاکمیت در تأمین امنیت در سطح جامعه است بر عهده حکومت است. بنابراین استمرار وجود ارزش های فرهنگی، فرایند اجتماعی شدن، وفاق و همکاری اجتماعی و…. در میان شهروندان می تواند از مهمترین عوامل ارتقاء و تقویت امنیت اجتماعی به صورت واقعی باشد؛ این در حالی است که برخی نظام های دولتی و حکومتی با توسل به قدرت نظامی شان و اقدامات و خط مشی های قهرآمیز و اجباری می خواهند امنیت اجتماعی را بسترسازی نمایند. امنیت اجتماعی حلقه واسط میان امنیت فردی و ملی است که تلاش دارد با یک نگاه کلان و جامع، یکپارچگی و انسجام لازم را میان شهروندان و حاکمیت بسترسازی کند. در واقع هدف آن است که امنیت را به مثابه یک فرایند اجتماعی مطرح سازد که بدون آن اساساً زندگی بی معنا و پر خطر است.
در هر جامعه ای برخورداری از امنیت در هر سطحی به صورت پایدار و همه جانبه از اهداف اساسی هر نظام اجتماعی است. بنابراین جامعه تا حد زیادی از بنیان‌های خود تأثیر می پذیرد. مؤلفه‌های اجتماعی از یکسو روابط اجتماعی و کارکردهای جمعی را رقم می‌زنند و از جهت دیگر با توجه به جایگاه دولت یا حکومت در هر نظام اجتماعی این نهاد اجتماعی می‌تواند نظام اجتماعی را در رسیدن به اهداف و عملی ساختن برنامه ها در هر بُعدی کمک کند؛ بر این اساس می‌توان گفت که امنیت اجتماعی از مهمترین مؤلفه های اساسی و پایدار امنیت در هر جامعه‌ای است که هر چه میزان این مؤلفه در میان سایر عوامل پایدار امنیت قوی تر و بیشتر باشد، امنیت ملی پایدارتر، کم هزینه تر و شکوفاتر خواهد بود.
بنابراین نقش کار ویژه‌های امنیت اجتماعی در سطح هر جامعه ای به طور اجماع بر این مباحث متمرکز است که، این پدیده در سطح نظام اجتماعی باعث شده که انسان ها کنار هم جمع شوند و از نیروهای جمعی هم بهره مند شوند و در مسوولیت های اجتماعی مشارکت داشته باشند، تا آسوده تر و راحت تر زندگی کنند. جامعه ای که می خواهد از توسعه و پیشرفت لازم و از ظرفیت های و فرصت های لازم اجتماعی و فرهنگی بهره ببرد، همواره نیازمند به این است که در هر بُعدی از امنیت، به خصوص امنیت اجتماعی، بهره مند شود.
یکی از موارد اهتمام به پدیده امنیت اجتماعی در سطح جامعه ارتباط تنگاتنگ این مساله با نهاد اجتماعی خانواده است. بنابراین امنیت اجتماعی به معنای رفع تهدیدهای اجتماعی و بهره مندی از فرصت های اجتماعی با توجه به این ۲ عنصر اساسی است که ذات و ماهیت امنیت اجتماعی را در هر جامعه ای به طور نسبی شکل می دهد. بر این اساس در وجهی تحقق امنیت اجتماعی در خانواده در گرو کاهش یا فقدان نبود امنیت شکل می گیرد یا در وجه دیگر کسب فرصت ها و تضمین منافع و ارزش ها باعث ضرورت مطالعه تعامل متقابل امنیت اجتماعی با نهاد خانواده در هر جامعه ای خواهد شد.
امنیت اجتماعی، فلسفه حقیقی وجوب حجاب
یکی از فلسفه های حقیقی وجوب حجاب، حفظ آرامش زن، مصونیت جامعه از فساد و عمق و معنا بخشیدن به امنیت اجتماعی با توسعه آن است زیرا نفس آدمی، دریایی مواج از تمایلات و خواسته های اوست و بدون شک بالاترین خواسته های مردان، تمایل به جنس زن است. آنچه می تواند از این ناامنی پیشگیری کند، پوشش زن از چشمان نامحرمان است که با حجاب کامل اسلامی، عملی خواهد شد. پوشش دینی پیام عفت و شخصیت و خداترسی از ویژگی های زن مسلمان است و مردان جامعه نه تنها به چنین بانویی چشم طمع نخواهند داشت که او را نیرویی بالفعل در هرچه وسعت بخشیدن امنیت اجتماعی دانسته و نجابتش را می ستایند.
نکته معنوی و عرفانی قابل ذکر در این باب، پیام الهی آفریدگار هستی، خطاب به زنان است: «ای زن! آگاه باش، دنیا خراب آبادی است که هر نقطه آن به مین های شیطان و نگاه های آلوده، ناامن گشته است. اما فرشته های حجاب در محفل انس و یاد خدا در امنیّتی بی نظیر به سر می برند که دیگران از طعم آن بی خبرند. »
ایجاد آرامش روانی در افراد جامعه، حفظ و استیفای نیروی کار، مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب از جمله آثار و فواید حجاب اسلامی در تحقق امنیت اجتماعی به شمار می روند. در واقع حفظ حجاب و امنیت اجتماعی و درک رابطه مستقیم و عمیق این دو مقوله، راهکارها و فواید بسیار ارزشمندی را جهت مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب ارائه می دهند که به چند نمونه اشاره می‌شود: باعث تبلیغ فرهنگ ناب اسلامی و تشویق جوانان به ازدواج موفق اسلامی می‌شود، جوانان را جهت تقویت روحیه و حفظ آرامش درونی به جای سوق دادن به محیط فحشا و اعمال مبتذل، به شرکت در فعالیت‌های هنری، ورزشی، فرهنگی و مذهبی رهنمون می شوند، حفظ حجاب، نه تنها باعث ایجاد امنیت اجتماعی فراگیر می شود، بلکه جهت مبارزه با تهاجم فرهنگی، مسئولان را از واردات کالاهای تجملاتی، لوازم بهداشتی و آرایشی مبتذل نهی می‌کند.
منابع:
۱. احمدی، خدابخش و همکاران، رابطه اعتقاد به حجاب و آسیب پذیری فردی، خانوادگی و اجتماعی، مجله علوم رفتاری
۲. شعاری نژاد، علی اکبر، روان شناسی رشد، تهران: انتشارات اطلاعات
۳. محمدی نیا، اسدالله، آنچه یک زن باید بداند، تهران: ناشر مرکز صاحب الزمان
