ایا برجام نفس‌های آخر را می‌کشد؟ آیا قدرت‌های جهانی به دلیل یکجانبه گرایی دولت ترامپ حلوای این توافق را می‌خورند؟ وزیر خارجه کشورمان می گوید برجام زنده است اما مخالفانش می گویند که این توافق جنازه ای بیش نیست و اما آن را با شعف خاصی بیان می کنند! برای آن دسته که این روزها دستگاه وزارت خارجه را مقابل غرب تنها گذاشته اند بهتر است روزگار دولت مطلوب خودشان را یادآوری کرد. هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد که اوضاع سیاست خارجی را به وضعیت بغرنجی رساند و حالا امروز نیز، مخالفان داخلی و خارجی ایران با فشاری مضاعف می‌خواهند ایران را به همان دوره بازگردانند.که البته تا کنون پیروز نشده‌اند.
در سال ۲۰۱۵ ایران پس از ۱۲ سال توانست قدرت های سخت جهان را به قدرت های نرم بدل کند و حداقل یک سال تا آمدن ترامپ در صلحی نسبی به سر ببرد. صلحی که حداقل آن شاخص ثابت تورم و نرخ ارز و فروش نفت بود تا اینکه دونالد ترامپ به کاخ سفید آمد و همه رشته‌های رهبران جهان را پنبه کرد.توافقی که به زعم ترامپ بازی حاصل جمع صفر به نفع ایران بوده است و امریکا هیچ دستاورد اقتصادی از این برنامه جامع اقدام مشترک نداشته است. ترامپ معتقد بود این توافق از نظر اقتصادی، امنیتی و سیاسی به نفع ایالات متحده نیست چرا که از میوه برجام به آنها نرسیده و بیشتر نصیب اروپا، روسیه و چین شده است.
خروج از برجام
دونالد ترامپ که با شعار پاره کردن برجام آمد؛ طرح خروج از توافق اتمی را در اواخر شهریور ماه سال ۱۳۹۶ استارت زد و در مهر ماه همان سال، به‌طور جدی در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. از آنجا که امکان خروج یک جانبه آمریکا از این توافق‌نامه بین‌المللی ممکن نبود، ترامپ منتظر فرصتی برای متهم کردن ایران به خروج از برجام ماند. این تلاش‌های دولت ترامپ مشکل بزرگ مواجه بود و آن هم اعلام پایبندی ایران به مفاد برجام از طرف کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. لذا دولت آمریکا سعی کرد تا با تمرکز بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران، دولت ایران را ناقض روح برجام نشان دهد. ترامپ همچنین مقامات امنیتی و اطلاعاتی آمریکا را برای «ساختن» شواهدی که نقض برجام توسط ایران را نشان دهند تحت فشار قرار داده‌است. ترامپ در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که تصمیم خود را در مورد توافق‌نامه هسته‌ای با ایران گرفته‌است ولی از اعلان عمومی جزئیات آن خودداری کرد.
ترامپ برای اجرایی کردن این وضعیت نیاز به تغییر کابینه داشت چرا که مشاور امنیت ملی او یعنی مک مستر و وزیر خارجه‌اش رکس تیلرسون مزاحم خروج ترامپ از یک توافق بین المللی بودند البته رئیس پنتاگون نیز قربانی این توافق شد. با این وصف پس از خانه تکانی کابینه و آمدن مایک پمپئو در مقاوم وزیر خارجه و جان بولتون مشاور امنیت ملی او دونالد ترامپ در سال ۱۸ اردیبهشت ۹۷ دولت ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد و برای انجام مجدد مذاکرات در صورت تمایل ایران اعلام آمادگی نمود.
پس از آن طی دو مرحله با عنوان تحریم های اولیه و ثانویه، فشار حداکثری آمریکا علیه ایران اغاز شد. تحریم های ثانویه از آبان ماه با صفر شدن فروش نفت ایران آغاز و تا امروز که آخرین مرحله آن رفع تحریم تسلیحاتی طبق بند قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است ادامه داشته و ترامپ از شورای امنیت خواسته است تا مکانیسم ماشه علیه ایران اجرایی شود.
جنگ دیپلماتیک
ایران پس از یک سال صبر استراتژیک تعهدات گام به گام هسته ای را اجرا کرد تا گام پنجم؛ پس از بدعهدی اروپا در اجرای اینستکس، برجام به مویی بند شد و مخالفان داخلی به فشار هرچه بیشتر به وزارت خارجه ادامه دادند و امریکا نیز به فشار حداکثری! تا اینکه فشارها مضاعف‌تر نیز شد! مجلس شورای اسلامی با ریاست قالیباف سکان امور را به دست گرفت و حتی کار به جایی رسید که لایحه خروج ایران از برجام مطرح شود ولی کمیسیون امنیت مجلس مهر ابطال بر این لایحه را زد. مخالفان می گویند وجود مکانیسم ماشه در سند برجام وصله ناجور است و اگر امریکا در این توافق می ماند در حال حاضر می توانست مکانیسم را فعال کند!
در همین باره سارا معصومی دبیر دیپلماسی روزنامه اعتماد در پاسخ به مخالفان در توئیت خود نوشت: در چندروز گذشته،منتقدان برجام وجود «مکانیسم ماشه»در توافق را به نقطه ضعف آن تعبیر کرده و خدا را شاکرند که آمریکا در برجام نماند وگرنه به راحتی از این مکانیسم استفاده می‌کرد.نکته مغفول این است:اگر آمریکا در برجام مانده بود، طبق بند۳۶ توافق باید هرگونه شکایت را از طریق کمیسیون مشترک پیگیری می‌کرد. بدیهی است که اگر آمریکا مانده بود و به تعهداتش عمل می کرد،ایران هم به تمام تعهداتش پایبند می ماند،بنابراین ادعای آمریکا در کمیسیون خریدار نداشت.
واکنش ۲۴ ساعت اخیر بازماندگان برجام نشان می‌دهد که ادعای آمریکا برای استفاده از این مکانیسم همین الان هم در میان اعضا خریدار ندارد.لذا اینگونه نیست که مکانیسم ماشه، دکمه قرمزی باشد که بدون طی هیچ پروسه‌ای با فشار یک انگشت، قطعنامه‌ها علیه ایران بازگردند!
ظریف به سمت پمپئو ماشه را کشید
همزمان با سفر مایک پمپئو به نیویورک و دیدار با دبیرکل سازمان ملل و رئیس دوره ای شورای امنیت، ظریف در نامه ای ۴هزار کلمه ای نقض فاحش حقوق بین الملل آمریکا را مرقوم کرد. ظریف در نامه تاکید کرد که یکی از راه دور زدن حقوقی آمریکا اسم گذاری روی بند حقوقی مکانیسم ماشه است و دراینباره نوشت:«واژه «اسنپ بک» هرگز در برجام یا قطعنامه ۲۲۳۱ ذکر نشده است. ایالات متحده از این واژه استفاده می کند که بطور تلویحی به سرعت و خودکار بودن فرآیند استناد نماید، در حالی که هرگز چنین مقصودی در روند آن در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ وجود نداشته است. درعوض، هر دو [سند] یک روند زمان بر را باهدف حفظ و نه نابودی برجام، تأسیس کرده اند. عبارت پردازی بند ۳۷ برجام می گوید، «وضع مجدد مفاد قطعنامه های پیشین» و عبارت پردازی مفاد ۱۱-۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ به این صورت است: «اعمال مجدد مفاد قطعنامه¬های خاتمه یافته ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰).»
وزیر خارجه کشورمان همچنین خطاب به مردم ایران نیز نوشت: «مدتی است که می‌خواستم مانند همیشه راحت و بی‌تکلف از شرایط جهان برای شما عزیزان بنویسم که به خاطر مشغله کاری این افتخار نصیبم نشد. در هفت سال خدمت در وزارت امور خارجه، تمامی تلاش همکارانم و بنده بر ترویج و تثبیت چهره‌ی مقتدر و منطقی ایران در عرصه بین‌الملل بود.
در ماه‌های اخیر، ترامپ و وزیر خارجه‌اش به تلاش‌های نافرجام خود برای فشار به ایران و نابودی برجام افزوده‌اند. در هفته‌ی گذشته، تمام دنیا نظاره‌گر شکست تحقیرآمیز یکجانبه‌گرایی بود و اینکه چگونه آمریکا حتی توانایی همراه کردن متحدان اروپایی خود در شورای امنیت علیه ایران را ندارد و در برابر ساختار حقوقی برجام ضعیف است.
دونالد ترامپ که زمانی با افتخار خروج خود از برجام را اعلام می‌کرد و توافق با ایران را ناچیز می‌شمرد، امروز به این نتیجه رسیده است که «با زبان زور نمی‌توان با ایران صحبت کرد.» امروز بیهوده تلاش می‌کند که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، به مقابله با همان قطعنامه و حتی تمامیت شورای امنیت برود؛ خود را سراسیمه «مشارکت کننده» در برجام معرفی می‌کند که بتواند بدون کمترین حقی از سازوکار پیچیده و زمان‌بر بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده علیه ایران – آن هم از مسیر میان‌بر – سوءاستفاده کند؛ اما این بار هم در برابر توان دیپلماسی قدرتمندِ متکی به مردم دلاور ایران کم می‌آورد.
امروز هم با دبیرکل ملل متحد تلفنی مذاکره کردم و هم یک نامه حقوقی محکم و قوی (که جوانان متخصص و متعهد این کشور ظرف چندین روز گذشته در تدوین آن به بنده کمک کردند) به رییس دوره‌ای شورای امنیت (اندونزی) ارسال کردم تا با یکجانبه‌گرایی و قانون‌گریزی آمریکا مقابله کنیم که به یاری خدا حتما یک بار دیگر طعم انزوا را به قانون‌شکنان آمریکایی خواهیم چشاند.
شاید برای برخی کلیشه باشد اما این بار هم نشان دادیم که «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکن.»
به هر حال، هر نتیجه‌ای رخ دهد، پیروزی از آن ملت ایران است، چرا که همیشه با منطق و بیان نیکو از منافع کشور و مردم دفاع کرده‌ایم نه با هیاهو و جنجال.
قدرت رسانه‌ای و مذاکره و نامه نگاری های ظریف بار دیگر پیروزی دیپلماتیک را برای ایران رقم زد. ۲۴ ساعت از سفر پمپئو نگذشت که خبرگزاری رویترز اعلام کرد از ۱۵ عضو شورای امنیت ۱۳ عضو مخالفت صریح خود را درباره فعال شدن مکانیسم و ماشه و تمدید تحریم ها اعلام کردند و همچنان جمهوری دومینیکن پای ثابت آمریکا تنها موافق داستان ماشه های دیپلماتیک بود!
آیا مخالفان بازهم به برجام ایمان نیاورده اند؟یا بازهم با متحدان آمریکا همسو علیه دولت خودمان به کارشکنی ادامه خواهند داد؟ آیا مخالفان برجام که اینروزها همراه ترامپ کف می زنند برای مرگ این توافق خواهان جنگ هستند؟ و می خواهند ایران را به ورطه نابودی بکشانند؟
بازمیگردیم به پاسخ سوالاتمان؛ برجام نمرده است و همچنان زنده است. رای کشورهای اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت گواه این مدعاست. دولت ترامپ با مشاوران و وزیر ناپخته خود احتمالا گور سیاسی خود را کند، شواهد نشان می دهد که بعید است که شورای امنیت در ماه اکتبر به خواسته آمریکا تن دهد اگر مخالفان داخلی همدلانه عمل کنند!
