جنگل‌های حرا ( مانگرو) یا جذر و مدی تالاب‌های حاصل خیزی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری هستند که ویژگی‌های عملکردی و ساختاری منحصر به فردی دارند، در ایران از شرق دریای عمان تا غرب خلیج فارس ادامه پیدا کرده و بندر دیر در ۲۰۸ کیلومتری جنوب بوشهر آخرین پراکنش این اجتماعات گیاهی در نواحی شمالی خلیج فارس است.
حفاظت سواحل از گزند سیلاب و سونامی و پیشگیری از فرسایش آنها، پشتیبانی چرخه مواد مغذی موجود در آب، تولید اکسیژن، وابستگی گونه‌هایی از ماهیان و میگوها به این درختان، تهیه مواد اولیه رزین و تانن، تاثیرگذاری مثبت در چرخه مواد غذایی، به دام انداختن آلاینده‌های دریایی، تعدیل تغییرات اقلیمی قرن و پیشگیری از اسیدی شدن آب، کاربرد مانگروها در ترکیبات دارویی و جذب توریست؛ این همه بخشی از دلایلی است که برای حفاظت از این جنگل‌ها کافی به نظر می‌رسد.
خور بردستان در بندر دیر بوشهر از سال گذشته به لیست تالاب‌های ایران پیوسته است، زمانی که سازمان‌های مردم نهاد و اهالی این بندر افزون بر ۲۵ هزار اصله نهال حرا کاشتند و یکی از گسترده‌ترین جنگل‌کاری‌های حرا رقم خورد اما حفاظت از این تالاب و جنگل‌های تازه کاشته شده، دشوارتر از احیای آن بوده‌است و جدل بر سر صیانت از آنها در صدر اخبار و توجه رسانه‌ها و دوست‌داران جای گرفته است.
اما داستان مانگروهای دیر
جنگل‌های حرای دیر یک بار در سال ۹۷ با اخذ مجوز راه‌اندازی یک مرکز تکثیر لارو و پرورش میگو در حریم خور بردستان و یکبار اکنون برای احداث جاده دسترسی این مرکز در فضای رسانه‌ای و در میان افکار عمومی استان بوشهر مطرح شده و شماری از علامت‌های سوال را ایجاد کرده است که مخاطبشان افراد و دستگاه‌های متعددی هستند.
شهرستان دیر و سایر شهرستان های جنوبی استان بوشهر مزارع پرورش میگوی بسیاری دارند که ۱۱ مزرعه ۲۰ هکتاری بخشی از آن است. این مزارع در حال حاضر برای تامین نیاز بچه میگو خود مشکل دارند چرا که در شهرستان سایت پرورش لارو و بچه میگو وجود ندارد، ماده اولیه تولید این مزارع دیر به دستشان می‌رسد و بخش زیادی از زمان تولید را از دست می‌دهند.
به گفته رئیس اداره شیلات شهرستان دیر، میزان تولید سایت تکثیر بچه میگوی دیر – بردستان ۱۰۰ میلیون قطعه بچه میگو در سال است که بخشی از نیاز این استان را پاسخ می‌دهد، هرچند نیاز شهرستان دیر و سایر شهرهای جنوبی استان بوشهر بسیار بیش از این است.
عقیل امینی می‌گوید: این مرکز سازگار با محیط زیست است و پساب آن بطور کامل تصفیه می‌شود، و از طرفی چون از مواد اولیه متناسب با محیط شامل جلبک دریایی استفاده می‌کند نه تنها خطری برای جنگل‌های حرا ندارد بلکه برای آنها مفید است.
وی ادامه داد: همچنین این مرکز متعهد شده‌است اگر ناخواسته به بوته‌ای از جنگل‌های حرای منطقه آسیب وارد کند، محکوم به جنگل کاری گسترده شود.
او همینطور بیان می‌کند که آبزیان و آبزی پروری برای همسایگان دریا بسیار ضروری است و با توجه به برداشت‌های گسترده، دریا دیگر پاسخگوی نیازها نیست.
این سایت پرورش میگو برای ۱۵ نفر مستقیم اشتغالزایی می‌کند و تاثیر بسیاری نیز به صورت غیر مستقیم بر رونق اقتصادی شهرستان دارد اما توسعه پایدار زمانی رخ می‌دهد که توسعه صنعتی و خدماتی آسیبی به بستر زیست محیطی و اکوسیستم منطقه وارد نکند، نکته مهمی که فعالان زیست محیطی را نگران کرده‌است.
با همه اینها شرکت مهر تکثیر ساحل در سال ۹۵ مجوز ایجاد سایت تکثیر لارو میگو در محدوده خور بردستان را گرفت که با اعتراض اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، به کمیته ماده ۱۱ استانداری موسوم به کمیته “قانون هوای پاک” رفت، در این مورد از آب منطقه‌ای استعلام شد و در پایان، سال ۹۷ مجوز اجرا گرفت.
اما نکته‌ای مهم که که امروز اعتراض دوست‌داران محیط زیست و مسئولان را برانگیخته است، راه دسترسی و انتقال تولیدات این مرکز است. آنطور که گفته می‌شود احداث این جاده، ورود سیلاب‌ها و روان‌آب‌ها را به جنگل‌های حرا قطع می‌کند و باعث از بین رفتن این پوشش گیاهی ارزشمند می‌شود.
مجوز احداث جاده دسترسی چگونه صادر شد؟
اکنون با وجود اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست و شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر با احداث این جاده مخالف است اما زیرسازی احداث این جاده با اخذ مجوز قانونی از اداره کل راه و شهرسازی این استان صورت گرفته است، فرهاد قلی نژاد در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: اداره کل حفاظت محیط زیست این استان شکایت به محاکم قضایی برده اما نتیجه‌ای نداشته است.
به شکایت‌های حفاظت محیط زیست و شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر اینگونه پاسخ داده شده‌است: “این سازه در حوزه طرح تفصیلی شهر قرار دارد و راه و شهرسازی به عنوان متولی آن قانونی عمل کرده‌است”.
بنابراین اقدام شرکت پرورش میگو در احداث این جاده قانونی تشخیص داده شد و بر این اساس قرار منع تعقیب و ادامه عملیات صادر شد.
غفلت مخالفان یا نقض تعهد مجری ؟
رئیس اداره راه وشهرسازی شهرستان کنگان و دیر معتقد است دستگاه‌های معترض در زمان اعطای مجوز برای احداث سایت تکثیر و پرورش میگو غفلت کرده‌اند چرا که اگر مرکزی تولیدی در محلی جانمایی می‌شود ایجاد راه دسترسی برای آن بدیهی است.
جاسم رستگار گفت: اگر اعتراضی در این زمینه وجود داشت باید در کارگروه تخصصی زیربنایی و شهرسازی که مدیرکل حفاظت محیط زیست و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای داستان بوشهر در آن عضویت دارند، مطرح و همه جوانب سنجیده می‌شد.
اما آنطور که عبدالله عباسی نژاد معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر مطرح می‌کند این مساله در زمان صدور مجوز در نظر گرفته شده‌است و مجری متعهد شده در صورت احداث راه دسترسی اصول بیان شده در تعهد نامه را رعایت کند.
وی گفت: با توجه به اینکه در زمان صدور مجوز نهایی مطالعات کامل نشده بود تعهدی از مجری گرفته شد تا راه دسترسی این مرکز هم سطح با اراضی باشد تا مانعی بر سر راه عبور سیلاب و گذر آب‌های بالادستی ایجاد نکند و همین طور آسیبی به بستر رودخانه “دلوار” وارد نکند.
بنابراین با این بیان آنچه رخ داده‌است نقض واضح تعهدی است که صدور مجوز منوط به آن شده‌است.
پرونده در دادگاه تجدید نظر
راهی که اکنون زیرسازی آن ایجاد شده، بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است و مانع گذر آب می‌شود و همین نکته است که نگرانی‌های زیست محیطی جدی ایجاد کرده‌است. به گفته عباسی‌نژاد پس از صدور قرار منع تعقیب و ادامه عملیات از سوی دادسرای شهرستان دیر، آب منطقه‌ای شکایت به دادگاه تجدید نظر برده و منتظر صدور حکم است.
نگرانی دیگر برای جنگل‌های حرای شهرستان دیر پساب‌هایی است که ممکن است با فعالیت این مرکز پرورش آبزی، راه دریا در پیش‌گیرند و به زیست بوم دریایی صدمه بزنند. اما گفته مدیرکل حفاظت از محیط زیست بوشهر نشان از هوشیاری این نهاد نسبت به این احتمال تلخ دارد. او گفت: اگرچه این مرکز در حریم خور قرار گرفته اما رصد به صورت جدی صورت می‌گیرد تا از وقوع این احتمال جلوگیری شود.
ضرورت توجه به توسعه پایدار در اجرای طرح‌ها
اما واقعیتی که روشن‌تر از کش و قوس‌های مخالفت و موافقت دستگاه‌ها و کسب مجوزها است، اینکه ساخت راه در مسیر تغذیه مانگروها با آب‌های بالا دستی و مسدود شدن ورودی آب شیرین و سیلاب برای اکوسیستم این ناحیه تهدید کننده‌است.
جنگل‌های حرا باید پیوسته حالت غرقابی خود را حفظ کنند. رئیس مرکز اقیانوس‌شناسی خلیج فارس معتقد است اتفاقی که افتاده است، می‌تواند اکوسیستم مانگرو در دیر را تهدید کند، فراوانی درختان را کم کند یا تنوع گونه‌ها را کاهش دهد.
مریم قائمی احداث راه و مزارع پرورش میگو در حریم جنگل‌های منحصر به فرد مانگرو را به واقع “نگران کننده” می‌داند چرا که حجم زیادی از ترکیبات عالی و مواد مغذی را وارد زیستگاه اطراف خود می‌کند، احتمال شکوفایی جلبکی و تغییرات جوامع کف زی را افزایش می‌دهند، نخاله‌های ساختمانی بستر گلی مانگروها را سخت و خشک می‌کند و با تغییر اکوسیستم تبعات جبران ناپذیری به بار می‌آورد.
او می‌گوید هر چند تاثیر مزارع پرورش آبزی برای اشتغال و توسعه استان مهم و ارزشمند است اما چاره در آبزی پروری پایدار و استفاده معقول از منابع طبیعی به گونه‌ای است که آسیبی به آنها وارد نشود؛ همانگونه که به دنبال توسعه پایدار هستیم.
آیا جنگل‌های حرا دیر دچار مرگ تدریجی می‌شوند؟
احداث این جاده برای سمن‌های زیست محیطی و مردم بندر دیر سنگین و دلسرد کننده بود. آنها هم در فضای مجازی و هم با نصب تابلوها و پلاکاردها و هم با نامه نگاری‌های رسمی چندین بار به ایجاد مزرعه پرورش میگو و لارو و راه دسترسی آن اعتراض کردند و آن را جنگ با جنگل‌های حرا خواندند.
ثبت دیر به عنوان شهر تالابی در سال ۹۸ مرهون جنگل‌کاری ساحل نشینان دیری است. دبیر سمن‌های زیست محیطی استان بوشهر به خبرنگار ایرنا گفت: در ابتدا کاشت جنگل و احیای محیط تالابی دیر مورد استقبال مردم و مسئولان قرار گرفت اما این شادی مردم دوامی نداشت چرا که با اعطای مجوز ایجاد مرکز پرورش میگو به یک سرمایه‌گذار محلی، دسترنج خود را در خطر دیدند.
“مرگ تدریجی مانگروهای دیر” تعبیری است که رضا پرتو سنگی از احداث راه دسترسی سایت پرورش میگو می‌کند؛ اکنون که سرمایه‌گذار بولدوزر به جان خور انداخته است، با جلوگیری از ورود آب شیرین، تغذیه جنگل‌های حرا قطع و درخت‌ها خشک می‌شود و مرگ تدریجی مانگرو دیر رقم می‌خورد.
سازمان‌های مردم نهاد نیز چون اداره کل حفاظت محیط زیست و مرکز اقیانوس‌شناسی نگرانند در آینده‌ای نه چندان دور ورود پساب‌های این مرکز به دریا خسارت‌های جبران ناپذیری به همراه داشته باشد و زیست مندان آن را روز به روز به مرگ نزدیک تر کند. پرتو سنگی می‌گوید با عبور خودروها از این مسیر، پرندگان تالابی و حرایی منطقه نیز برای همیشه از این زیستگاه کوچ می‌کنند.
چشم امید دوست‌داران مانگروهای دیر به حکم دادگاه تجدید نظر
چندی پیش اداره کل محیط زیست استان بوشهر اعلام کرد که با آغاز هفته هوای پاک در راستای احیا و توسعه جنگل‌های حرا در استان بوشهر، تعداد پنج هزار اصله نهال در خوریات و تالاب‌ها با همکاری سازمان‌های مردم نهاد و صنایع کاشته خواهد شد.
همینطور پساب‌های مرکز تکثیر و پرورش میگوی همسایه جنگل‌های جزر و مدی دیر برای پیشگیری از ورود احتمالی به حریم اکوسیستم، رصد خواهد شد اما علامت سوال باقی مانده جاده‌ای است که می‌تواند راه ورود آب‌های بالا دستی شیرین به ساحل دیر را ببرد و بر بقای ۳۰ هکتار جنگل حرای کشور اثر بگذارد.
اکنون چشم امید برای نجات جنگل‌های حرای دیر، به شعبه دادگاه تجدید نظر است. هرچند معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منظقه‌ای استان بوشهر به خبرنگار ایرنا گفت: در صورتی که حکم این دادگاه بر ادامه عملیات قرار گیرد، به دادگاه تجدید نظر استان و پس از آن به دیوان عالی کشور شکایت می‌کنیم، چرا که مجری تعهدی مستحکم که برای اخذ مجوز امضا کرد را نقض کرده است.
مدیرعامل شرکت مهر تکثیر ساحل و مجری این طرح نیز در تماس با ایرنا گفت: طرح تکثیر لارو و میگو با اخذ تمامی مجوزها و موافقت اصولی و اجاره نامه محل احداث و رعایت فواصل قانونی از دریا و درختان حرا و با آخرین آیتم های روز دنیا و نداشتن هیچگونه آلودگی زیست محیطی اجرا خواهد شد.
مختاری در دفاع از اجرای طرحش افزود: در حال حاضر تمامی مجوزهای قانونی دریافت شده است و با سرمایه شخصی بدون استفاده از تسهیلات بانکی با رعایت دقیق حریم قانونی ۴۰۰ متر ازجنگلهای حرا و ۶۰۰ متر از دریا بدون آلودگی زیست محیطی طرح خود را اجرا خواهم کرد.
وی یادآورشد: این شرکت در سال ۹۲ برای توسعه زنجیره تولید به ثبت رسید و پس از سیر مراحل اداری و گرفتن استعلام های لازم در سال ۹۵ موافقت اصولی از سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان بوشهر را دریافت کرد.
مختاری اظهارداشت: زمین مورد نظر برای اجرای این طرح در شرق بندر دیر نزدیک جاده وفاق به صورت اجاره موقت بهره برداری به ما واگذار شده است که بنا به توصیه زمین از چهار هکتار در طرح به ۲ هکتار کاهش یافته و از طریق اداره راه و شهرسازی اجاره نامه دریافت کرده است.
این سرمایه گذار بخش خصوصی گفت: باتوجه به اینکه خود حامی محیط زیست هستم و با رعایت کامل موارد فاصله از درختان حرا، رعایت حریم دریا و توسعه فضای سبز و همچنین نظارت دستگاههایی که در کارگروه مشخص شده و پاسخ استعلام ها را صادر نموده اند پژوه تکثیر لازم میگو را برای آبادانی و رونق کسب و کار در این شهرستان شروع کرده ایم.
