حدود یک دهه پیش رهبر معظم انقلاب دریک نشست از اهمیت توسعه “مکران” نام بردند که این امر مهم سرآغازی برای توجه به این منطقه بکر و دست نخورده در ساحل شرقی کشور که شامل استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و شهرستان‌های جنوب کرمان است، شده و امروز مسوولان دولتی، صاحبنظران دانشگاهی و کارشناسان بخش‌های اقتصادی، سیاسی امنیتی و اجتماعی را اهمیت و تحقق این موضوع رسالت و نقش خود را مهم‌تر دیده‌اند.
سواحل مکران نیز در محدوده آب‌های ساحلی و اقیانوسی دریای عمان از ایستگاه‌های مهم و اصلی تجارت، اقتصاد و گردشگری ایران است و این منطقه از حوزه گواتر و پسا بندرچابهار آغاز و تا منطقه جاسک هرمزگان ادامه دارد.
سواحل مکران، دروازه ورود ایران به اقیانوس هند و تجارت جهانی است و این موقعیت ژئوپلیتیکی، یک مزیت اقتصادی برای جمهوری اسلامی است که با اهتمام دولتمردان با تکیه بر نظرات کارشناسان و صاحبنظران حوزه‌های جغرافیای سیاسی و امنیتی، توسعه ساحلی، حقوق، اقتصاد و محیط زیست دریا می‌توان نقش محوری ایران را در خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند بازیابی و منافع ملی و امنیت پایدار اقتصادی را برای کشور و به ویژه مردم این منطقه به ارمغان آورد.
همه مسوولان کشور براین عقیده‌اند که امروز برای رهایی از بن‌بست‌های ساخته شده در حوزه انرژی، توسعه طرح‌های بزرگ اعم از نفتی وغیرنفتی در حوزه مکران علاوه بر تسهیل انرژی، میلیون‌ها انسان را برای سکنی‌گزینی و اشتغال به این نطقه می‌کشاند.
از سویی با اجرای طرح‌های بزرگ در منطقه مکران پیش‌بینی مسوولان برای جمعیت ۶میلیونی بوده که علاوه بربکارگیری در واحدهای صنعتی، مشاغل پایین‌دست و جنبی هم می‌تواند زیر پوشش قرار دهد، لذا انتظار می‌رود یک جهش اشتغال در شرق کشور بوجود آورد.
پنجم تیرماه امسال طرح ملی و راهبردی خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک و پایانه صادراتی در منطقه مکران به منظور انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام به پایانه جاسک و احداث مخازن ذخیره‌سازی برای ۱۰میلیون بشکه نفت خام اجرایی کلید خورد که مجریان این طرح آن را باعث توسعه سواحل مکران و صادرات نفت خام از طریق لوله‌گذاری و ایجاد پایانه دوم صادرات نفت در جاسک می‌دانند.
در اجرای این مهم اما اعتقاد برخی از دانشگاهیان صاحب‌نظر در حوزه‌های مدیریت و توسعه ساحل، حقوق اقتصادی و جغرافیای سیاسی استان هرمزگان براین است که؛ توسعه سواحل مکران به عنوان یک بحث راهبردی به منظور ایجاد تعادل در سازمان فضایی توسعه کشور مورد توجه قرار گرفته است؛ این راهبرد ملی اهداف متنوعی در حوزه امنیت ملی و دفاعی، انرژی، صنعت، توسعه متعادل و محرومیت‌زدایی را به همراه دارد، لذا تدوین یک نظام هماهنگ و یکپارچه توسعه که بتواند با رفع تعارض‌ها، منافع همگان را تامین کند باید جزو اولویت‌های اصلی در توسعه سواحل مکران قرار بگیرید.
کاهش وابستگی به تنگه هرمز؛ راهبردی استراتژیک از خط لوله گوره به جاسک
عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان در خصوص اهمیت و پیامدهای راهبردی خط لوله گوره به جاسک در منطقه مکران، آن را یک طرح طرح راهبردی و استراتژیک دانست که هدف از آن کاهش وابستگی ایران به تنگه هرمز، کاهش ریسک و تضمین استمرار صادرات نفت خام، افزایش پایانه‌های صادرات نفت و تمرکززدایی و جلوگیری از تجمع و قطبی شدن پایانه‌های نفتی در یک منطقه است.
مهدی میرزاده در گفت‌وگو با ایرنا افزود: اگرچه از منظر اقتصادی و اجتماعی استفاده از ظرفیت‌های محیطی برای برون رفت از توسعه‌نیافتگی در منطقه مکران ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که این طرح دقیقاً در راستای چنین ضرورتی است.
وی گفت: اما تحولات سال‌های اخیر در عرصه روابط بین‌الملل در منطقه خاورمیانه، تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی و احتمال استفاده خلیج‌فارس به عنوان یک کارت و برگ برنده در زمان بروز بحران‌ها و مناقشات نظامی سبب شد اهمیت وجود پایانه‌های نفتی متعدد در کشور بیش از بیش احساس شود.
استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک دانشگاه هرمزگان تصریح کرد: در سال‌های اخیر بارها بحث محدودیت رفت‌وآمد و بستن تنگه هرمز توسط ایران به عنوان یک اهرم فشار در مناسبات بین‌المللی در برابر زیاده‌خواهی‌های غرب و متحدان منطقه‌ای آن مطرح شد و چنین رخدادی بدون داشتن مسیر و پایانه‌های جایگزین میسر نیست به همین خاطر از منظر راهبردی و پدافند غیرعامل دیر یا زود چنین رخدادی باید اتفاق می‌افتاد و طبعیتا مسیر موازی که به بنادر ما در اقیانوس هم متصل می‌شود یک پایانه و هاب‌نفتی در مکران و جاسک ایجاد خواهد کرد که علاوه بر پوشش دادن اهداف استراتژیک می‌تواند کمابیش محرک توسعه این منطقه نیز باشد.
میرزاده گفت: هم‌چنین در سال‌های اخیر گاهی در مواقع بحران و شدت گرفتن تنش‌های کلامی میان سیاست‌مداران و رؤسای کشورها، برخی از کارشناسان و مسوولان کشور طرح بستن تنگه هرمز و ایجاد محدودیت در رفت‌وآمد را مطرح می‌کردند؛ هرچند طرح این موضوع می‌تواند اهرم فشاری برغرب و متحدان منطقه‌ای آن باشد اما از آنجایی که هر اقدامی برای بستن و ایجاد محدودیت در تنگه هرمز، این گذرگاه اقتصادی و نفتی را برای همه کشورها از جمله ایران ناامن می‌کند ، تهدید ایران تا حد زیادی، تهدیدی لفظی قلمداد می‌شد و فاقد اثرگذاری راهبردی بود اما با کاهش وابستگی ایران به تنگه چنین تهدیداتی اثرگذاری بیشتری خواهد داشت.
منفعت جامعه محلی جاسک از طرح خط لوله انتقال نفت گوره دیده شود
این کارشناس در حوزه مسائل سیاسی و راهبردی ادامه داد: در حال حاضر کشورهای منطقه اقداماتی را برای کاهش وابستگی به تنگه هرمز در زمینه انتقال نفت انجام داده‌اند از جمله امارات که با احداث خط لوله حبشان- فجیره تا حدی از وابستگی مطلق خود به تنگه هرمز کاسته این درحالی است که سعودی‌ها نیز برای انتقال نفت از شرق به غرب، خط لوله نفتی را چندین دهه پیش ساخته‌اند که به بندر ینبوع در دریای سرخ منتهی می‌شود، لذا این خط بخشی از تولیدات نفت این کشور را از طریق پایانه‌های صادراتی واقع در این دریا صادر می‌کند.
وی از دیگر دستاوردهای این خط برای استان هرمزگان در منطقه مکران و شهرستان جاسک به توسعه اشتغال جوانان اشاره کرد و بیان داشت: به‌طور کلی چنین طرح بزرگی می‌تواند زمینه اشتغال جویندگان کار در استان را فراهم کند و به تعبیری نیروی کار ماهر و متخصص منطقه و استان در این پروژه سهیم شود.
عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان اضافه کرد: جدای از تاسیسات انتقال که ازغرب به شرق استان کشیده می‌شود، در وهله نخست ساخت تاسیسات ذخیره‌سازی و بارگیری و پس از آن با بهره‌برداری از این تاسیسات فرصت‌های کاری فراوانی ایجاد خواهد شد که می‌تواند زمینه اشتغال نیروی کارماهر و متخصص منطقه را فراهم کند.
میرزاده درعین حال ابرازداشت: البته بدیهی است که کلان پروژه‌هایی مانند این طرح می‌تواند چهره و اقتصاد منطقه و هم‌چنین وضعیت اجتماعی منطقه مکران و به ویژه جاسک را نیز تا حدی دگرگون کند هر چند در این راستا ضرورت دارد سازوکارها و اقدامات لازم برای انتفاع هرچه بیشتر جامعه محلی از این طرح هم اکنون دیده شود.
وی با اشاره به اهمیت تامین زیرساخت‌های آموزشی و لزوم تربیت تکنسین‌های بومی مورد نیاز تاسیسات نفتی این طرح در منطقه جاسک معتقد است: با نیازسنجی از جمله در حوزه آموزش، مهارت‌آفرینی و توانمندسازی باید زمینه استفاده جامعه محلی از این طرح و پیوند چنین پروژه‌ای با فضای اجتماعی منطقه فراهم شود.
استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک دانشگاه هرمزگان اضافه کرد: درغیر این صورت ممکن است در بدو شروع طرح فرصت‌هایی در زمینه اشتغال برای جامعه محلی فراهم شود اما در آینده و پس از بهره‌برداری از طرح، ارتباط جامعه محلی و ساکنان مکران با این پروژه و انتفاع از آن کاهش یابد تا جایی که این طرح به صورت عملی اثر مثبتی بر زندگی، اقتصاد و معیشت مردم محلی نداشته باشد، وضعیتی که هم اکنون در برخی از مناطق کشور وجود دارد.
ضرورت هماهنگی بسترهای اجتماعی در توسعه مکران با طرح‌های کلان راهبردی
مدیر طرح آمایش سرزمینی استان هرمزگان نیز یکی از دغدغه‌های مهم خود در توسعه طرح‌های کلان راهبردی در حوزه‌های صادرات و اقتصاد نفتی در توسعه مکران را توجه به بسترهای اجتماعی و جوامع محلی به ویژه در منطقه جاسک عنوان کرد و خواستار هماهنگی بسترهای اجتماعی در توسعه مکران با طرح‌های کلان راهبردی شد.
عباس مرادی در گفت‌وگو با ایرنا افزود: مکران ساحلی از مناطقی است که توسعه آن به عنوان یک موضوع راهبردی در این زمینه از دیرباز مورد توجه بوده و امروزه با استفاده از تکنولوژی می‌توان بر محدودیت‌های محیطی که از گذشته وجود داشته غلبه کرد و زمینه توسعه این مناطق را فراهم ساخت
وی ادامه داد: با این وجود اما به رغم ظرفیت‌های قابل توجه در حوزه مکران و طراحی طرح‌های کلان، توسعه منطقه آن گونه که انتظار می‌رود محقق نشده و در بسیاری از مناطق، شهروندان دسترسی مناسبی به ابتداییترین خدمات و امکانات ندارند.
عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان تصریح کرد: بطور کلی فعالیت‌های هدف‌گذاری شده برای استقرار در سواحل مکران طیف گسترده و متنوعی را شامل می شود که فعالیت‌های حوزه انرژی از جمله طرح خط لوله انتقال نفت خام از گوره به جاسک و پایانه صادرات نفت مکران یا نیروگاه هزارمگاواتی در کنارک، نیروگاه جاسک و هم‌چنین فعالیت‌های حوزه صنعت و معدن (نمونه بازر آن شهرک صنعتی ایران و چین در جاسک) تنها بخشی از این فعالیت‌های توسعه‌ای و راهبردی در این منطقه است که مزیت‌های زیادی را به دنبال دارد اما در کنار مزیت‌ها نباید از نقش پیامدهای محیطی، اجتماعی و فرهنگی آن غافل بود.
مرادی، بسترسازی اجتماعی و فرهنگی را از محورهای بسیار مهم در طرح توسعه مکران و ایجاد طرح‌های کلان راهبردی در این منطقه عنوان کرد و بیان داشت: یک نگاه حداقلی نیز به توسعه سواحل مکران وجود دارد به این معنا که؛ با ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها از جمله در حوزه نفت و انرژی، جامعه محلی از محرومیت‌های کنونی در حوزه‌های مختلف خارج شده و از فوایدی برخوردار خواهند شد.
وی، توسعه جوامع محلی را حلقه گمشده در توسعه مکران و پیش‌برد طرح‌های کلان و راهبردی در این منطقه عنوان و تاکیدکرد: میزان آماده‌سازی جامعه محلی برای همراهی و مشارکت در اجرای طرح‌های کلان و راهبردی می‌بایست به صورت جدی مورد توجه مسوولان به ویژه مسوولان استانی قرار بگیرد.
مجری و پژوهشگر طرح مطالعاتی آمایش سرزمینی با بیان اینکه براساس طرح آمایش سرزمینی در حوزه عملیاتی ۲۶ درصد از مساحت استان هرمزگان در حوزه مکران قرار می‌گیرد و از نظر دسترسی به خط ساحلی نیز ۵۲ درصد از کل خط ساحلی مکران در قلمرو استان هرمزگان قرار دارد، ابرازداشت: با توجه به این اعداد و در کنار برخی عوامل محیطی، اجتماعی و اقتصادی، اهمیت توسعه سواحل مکران برای هرمزگانی‌ها را دوچندان کرده است.
ضرورت ارتقای سطح معیشت و کرامت مردم منطقه مکران
معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری هرمزگان نیز در اهمیت طرح خط لوله انتقال نفت خام از گوره به جاسک و پایانه صادرات نفت مکران گفت: تاثیرات این طرح راهبردی ملی و بین‌المللی است و نظام مدیریتی و اجرایی استان هرمزگان در آمادگی کامل برای پشتیبانی از این ابرطرح قرار دارد.
رضا مدرس چهار روز بعد از آغاز عملیات احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک و پایانه صادراتی در منطقه مکران در نشستی با مدیران ارشد وزارت نفت در تهران از اقدام‌های صورت گرفته در زمینه اجرای این طرح بزرگ نفتی و تلاش‌های مدیران و مجریان این طرح قدردانی کرد و بر ضرورت ارتقای سطح معیشت و کرامت مردم منطقه مکران تاکید قرارداد.
وی بیان داشت: همزمان با وقوع تحولات اساسی و بی‌سابقه عمرانی و اقتصادی، تقویت زیرساخت‌ها و بهبود شاخص‌های رفاهی از جمله شاخص آموزش از ضرورت‌های توسعه متوازن و پایدار در منطقه مکران است.
معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری هرمزگان در این رابطه خواستار اقدام جدی و سریع در زمینه تربیت نیروی انسانی بومی برای نقش‌آفرینی در فعالیت‌های اقتصادی منطقه ساحلی مکران شد.
مدرس هم‌چنین پیشنهادهای استانداری هرمزگان در زمینه تعریف و اجرای طرح‌های عمرانی در سواحل مکران و به ویژه شهرستان جاسک را در این نشست ارائه و تاکید کرد: طرح آبرسانی از سد جگین به طرح مخازن نفتی طرحی است که هم از منظر تامین آب صنایع نفتی و همسو با ضوابط پدافندغیرعامل واجد ارزش بوده و هم دارای منافع فراوانی برای مردم روستاهای غرب جاسک است.
معاون وزیر نفت و معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی وزارت نفت نیز همراهی مردم بومی با مجریان طرح‌ها و کاهش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی را از دستاوردهای این طرح راهبردی عنوان کرد.
فرزین مینو با منطقی برشمردن مطالبات استانداری هرمزگان در این خصوص ابراز امیدواری کرد که منابع و مجوزهای لازم برای اجرای این طرح‌ها تامین شود.
عملیات احداث لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک پنجم تیرماه آغاز شد
عملیات اجرایی احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک و پایانه صادراتی در منطقه مکران به عنوان به عنوان یک طرح راهبردی و استراتژیک‌ترین روز پنج‌شنبه پنجم تیرماه با دستور رییس جمهوری به صورت ویدئو کنفرانسی آغاز شد.
استاندار هرمزگان در این آیین از هدف‌گذاری‌های مهم این طرح ملی به تضمین استمرار صادرات نفت خام، تمرکززدایی از پایانه‌های صادراتی کشور و متنوع‌سازی آن و هم‌چنین توسعه پایدار و اشتغال‌زایی در سواحل مکران اشاره کرد.
به گفته فریدون همتی، برای اجرای این طرح، نخستین بار شرکت‌های تولیدی داخلی، ورق‌های فولادی خاص، پمپ‌های بزرگ و پیشرفته مورد نیاز آن را که پیش از این در داخل کشور توان ساخت آن‌ها وجود نداشت و هم‌چنین مخازن ذخیره‌سازی و تجهیزات بندرگاهی آن را طراحی و ساخته‌اند.
مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت ایران نیز در آیین گفت: در این فعالیت بزرگ نفتی، سه کارخانه بزرگ ایرانی برای تولید شمش، تختال، تبدیل تختال به ورق و تولید ورق به لوله و سه شرکت پمپ‌ساز داخلی برای تأمین پمپ‌های این خط لوله به کار گرفته شده‌اند.
تورج دهقانی از طرح ملی انتقال نفت خام گوره به جاسک به عنوان یک طرح راهبردی و استراتژیک‌ترین طرح در دولت تدبیرو امید نام برد که با اتکا به توان داخلی از خروج ۲۰۰ میلیون یورو ارز از کشور جلوگیری کرده و برای نخستین بار، پایانه صادراتی خارج از محدوده تنگه هرمز را در اختیار صنعت نفت کشور قرار می‌دهد.
مبداء خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک منطقه گوره از توابع شهرستان گناوه استان بوشهر است که پس از عبور از استان‌های بوشهر، فارس و هرمزگان از ۶۰ کیلومتری غرب شهر جاسک به ترمینال و تأسیسات دریایی صادرات و واردات که احداث آن برنامه ریزی شده است، متصل می‌شود.
در ایجاد زنجیره تولید لوله NACE، تبدیل تختال به ورق و سپس لوله که برای نخستین بار اتفاق افتاده است، شرکت فولاد مبارکه اصفهان، شرکت فولاد اکسین خوزستان، لوله‌سازی اهواز و ایران آروین، لوله سازی ماهشهر و لوله‌سازی صفا فعالیت می‌کنند.
در این طرح حلقه اول توسط شرکت فولاد مبارکه تولید می‌شود و در حلقه دوم ورق مورد نیاز توسط شرکت فولاد اکسین تولید خواهد شد و سپس لوله‌سازان داخلی این ورق‌ها را تبدیل به لوله می‌کنند.
شهرستان جاسک در شرق استان هرمزگان بواسطه دسترسی مستقیم به دریای عمان و آب‌های آزاد دارای اهمیت فراوانی بوده که امروز به کانون توسعه‌ای مکران تبدیل شده است.
سواحل مکران در محدوده آب‌های ساحلی و اقیانوسی دریای عمان از ایستگاه‌های مهم و اصلی تجارت، اقتصاد و گردشگری ایران قرار دارد و فرصتی ویژه برای جذب سرمایه‌گذاران و توسعه و عمران شهرستان‌های جاسک، سیریک و میناب در شرق استان هرمزگان محسوب می شود.
براساس آمار سال ۹۵ (آخرین سرشماری جمعیتی کشور)، ۲۰ درصد از جمعیت استان هرمزگان در ۳ شهرستان میناب، جاسک و سیریک در حوزه طرح توسعه سواحل مکران قرار دارند.
شهرستان جاسک دارای ۶۰ هزار نفر جمعیت و فاصله این شهرستان تا بندرعباس(مرکز استان هرمزگان) ۳۲۰ کیلومتر است.
