«آن عالم بزرگوار و پارسا، حقا از زمره انسان های والا و برجسته ای بود که عمر خود را در بندگی خدا و خدمت به خلق و مجاهدت در راه دین گذرانید و با بیان و قلم و قدم در طریق جلب رضای الهی گام برداشت. سالیان دراز، حوزه علمیه مشهد را با درس فقه و تفسیر و عقاید رونق بخشید و طلاب و فضلای زیادی را مستفیض گردانید. در مقاطع گوناگون از سالیان مرارت بار نهضت اسلامی و به خصوص در حوادث دوران پیروزی انقلاب، پشتیبان و همراه مبارزان و مایه دلگرمی آنان بود. پس از پیروزی انقلاب نیز در صحنه های بسیار مهم و حساس با حضور مؤثر و با برکت خود، انقلاب را تقویت کرد و از جمله در سال های جنگ تحمیلی، مکرر لباس رزم پوشید و با وجود کهولت سن در صحنه نبرد پیشوا و همگام جوانان مجاهد فی سبیل اللّه شد». این پیامی است که در پی رحلت آیت اللّه میرزا جوادآقا تهرانی، آیت اللّه خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایراد کردند.
حاج میرزا جواد آقای تهرانی، یکی از بزرگ‌ترین مفسران قرآن در تاریخ علمی تشیع محسوب می شود که در فقه و اصول نیز از جایگاهی فرهیخته برخوردار است. این سالک وارسته و عالم ربانی در ۱۲۸۳ خورشیدی در تهران متولد شد.
میرزا جواد آقا، تحصیل خود را در تهران آغاز کرد و بعد از دریافت گواهی سیکل، برای فراگیری علوم دینی رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آنجا حضور یافت. پس از چند سال سکونت و گذراندن مقدمات و بخشی از دروس سطح علوم حوزوی، عازم نجف شد و به مدت ۲ سال به کسب معارف در محضر اساتید بزرگ آن دوره پرداخت. پس از این مدت به توصیه مادرش به تهران بازگشت و تشکیل خانواده داد.
وی در همان ایام به مشهد عزیمت کرد و در جوار حرم رضوی اقامت گزید. در مدت ۵۶ سال اقامت در مشهد مقدّس و بهره‌مند از کلاس‌های درس اساتید بزرگ، عهده‌دار کرسی تدریس در زمینه فقه، اصول، معارف و تفسیر به مدت ۴۵ سال شد.
ایشان انسان وارسته‌ای بود که حتی مقام علمی بالایش عاملی برای جدایی او از شاگردانش نشد و در جلسات تدریس هم‌سطح با شاگردانش می‌نشست. هیچ‌گاه به شخصی، حتی به فرزندانش دستور نمی‌داد. از این که او را با عنوان «آیت‌الله» خطاب کنند، پرهیز می‌کرد. حتی روزی به خانه واعظی که در منبر از ایشان تجلیل کرده و از او به عنوان آیت‌الله نام برده بود، رفت و از وی خواست که دیگر در منبر از ایشان نام نبرد.
مهربان و خوش‌رفتار بود و می کوشید تا بستر آزرده خاطری را فراهم نکند. هرگز از فردی به بدی یاد نکرد و اجازه غیبت به اطرافیان نمی‌داد. حتی‌الامکان هم‌ردیف شاگردان بر زمین می‌نشست و برای خود جای مخصوص و ممتازی در نظر نمی‌گرفت.
همچنین می‌توان به ۴ بار حضور در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل در دوران ۸ سال دفاع مقدس در دوران کهولت میرزا جواد آقا درحالی که از اندامی نحیف و خمیده برخوردار بود، اشاره کرد.
میرزا جواد آقای تهرانی از عالمان بزرگی است که به حق می‌توان او را «فقیه عارف» نامید. مرحوم میرزا جواد آقا گرچه از نظر فلسفی و عرفانی مشرب خاصی داشت و به حکمت متعالیه و عرفان ابن عربی نقدهایی وارد می‌دانست و حتی در کتاب «عارف و صوفی چه می‌گویند؟» به نقد آرای فیلسوفانی مثل ملاصدرا پرداخت، اما هیچ‌گاه از کار فلسفیدن و تفکر فلسفی و بهره بردن از استدلال عقلی فاصله نگرفت.
آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تهرانی، روز شنبه ۲ آبان ۱۳۶۸ خورشیدی مطابق ۲۳ ربیع الاول ۱۴۱۰ چهره بر نقاب خاک کشید. قبرستان بهشت رضای مشهد، آرامگاه این عالم برجسته شیعی است.
آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تهرانی و انقلاب اسلامی
مرحوم میرزا جوادآقا تهرانی در طول مبارزات اسلامی ملت ایران بر ضد رژیم ستمشاهی، از پیشگامان نهضت بود. اطلاعیه های انقلابی او به همراه دیگر آیات عظام در مشهد و حضور پی گیر او در مراسم راهپیمایی و اعتراض ها و تحصن ها از خاطرات فراموش نشدنی وی در روزهای انقلاب در مشهد است. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره از بارزترین چهره های حامی انقلاب بود و چندین بار برای دیدن امام خمینی(ره) در فرصت های مختلف به تهران رفت. پشتیبانی های مکرر مرحوم میرزا از نظام جمهوری اسلامی در زمینه های مختلف و به ویژه حضور چند باره او در جبهه های جنگ در آشکار ساختن حقانیت انقلاب سهم به سزایی داشت.
حیدر رحیم‌پور ازغدی فعال سیاسی و پدر حسن رحیم پور ازغدی درباره مبارزات سیاسی وی می گوید: آن بزرگ در دوران انقلاب اسلامی در صف نخست حامیان آن در استان خراسان و شهر مقدس مشهد به شمار می رفت و در مجلس خبرگان قانون اساسی از طرف مردم مشهد به نمایندگی آن انتخاب شد. در دوران دفاع مقدس نیز حضور این پیر زنده دل در جبهه ها، گرمابخش محافل رزمندگان اسلام بود. ایشان با خصوصیاتی که یک اعیانزاده دارد، وارد درس شد و بعد در دوران کودکی و نوطلبگی اش در حوزه به متقی ترین طلبه مشهور شد. نزد استادان بسیاری تلمذ کرد. اما تا آنجاکه من می دانم و خود نیز گفته در جریان های سیاسی قبل از انقلاب نزد حضرت امام بود.
آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تهرانی و دوران دفاع مقدس
میرزا جوادآقا تهرانی در راستای پشتیبانی از نظام جمهوری اسلامی در سال های آخر زندگی و با همان قدّ خمیده و کمانی، چهار بار در جبهه نبرد حاضر شد و لباس بسیجی به تن کرد. خود مرحوم میرزا جوادآقا نقل کرده است: «روزی قرار شد، خمپاره بزنم. مجبور شدند به علت خمیدگی پشتم، چهار پایه ای بیاورند و من روی آن قرار گرفتم و من گلوله را در لوله آن انداختم»
رحیم پور ازغدی همچنین در یادداشتش درباره این دوران میرزا جواد آقای تهرانی گفته است: میرزا جواد آقا در اواخر عمر، خیلی مریض بود؛ پشتش برآمده بود و اصلا نمی توانست بنشیند. وقتی امام فرمود هرکس می تواند به جبهه برود. ایشان لباس رزمنده ها را پوشید و راهی جبهه شد. گفت: چون امام دستور دادند پس باید بروم. پسرم (حسن رحیم پور ازغدی) می گفت در جبهه میرزا جواد آقا را دیدم. خواستند کار سبکی به ایشان بسپرند. میرزا جواد آقا در جواب گفته بود: لااقل بگذارید من هم یک تیر بزنم. وقتی گلوله توپ را شلیک کرده بود، گفته بود: خدایا تو شاهد باش که در جنگ شرکت کردم.
در تحلیل حضور فرد مسن و پا به سن گذاشته ای چون میرزا جواد آقای تهرانی می توان گفت که آن جوانی که می‌بیند این پیرمرد ۸۰ ساله با محاسن سفید، پشتِ خمیده، عصا به‌دست آمده پای خمپاره ایستاده و خمپاره می‌زند، این جوان دیگر ممکن نیست که از تدارکات و قدرت دشمن، هراسی به دل راه دهد.
منبع:
محمدعبداللهیان، «روش تفسیری آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
مرتضی عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق، حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد ۱۳۷۵ .
عبدالجواد غرویان، جلوه های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، قم ۱۳۷۵ .
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
سیدعلی خامنه ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد ۱۳۶۵ .
