به گزارش ایرناپلاس، زنان سرپرست خانوار، فارغ‌التحصیلان دارای مهارت، فاقد سرمایه و همچنین کسانی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند، می‌توانند به جمعیت شاغل بپیوندند و در اقتصاد کشور ایفای نقش کنند. بر این اساس، قانون‌گذار نیز ساماندهی و حمایت از کسب‌وکارهای خانگی را در مجموعه قوانین کشور پیش‌بینی کرده تا جمعیت غیرفعال، زنان خانه‌دار و سایر افرادی که به دلایل گوناگون امکان حضور فیزیکی در محیط کاری را ندارند به بازار کار بیاورد.
مرکز ملی مطالعات، پایش و بهبود محیط کسب‌وکار در گزارشی با عنوان «ضرورت تسهیل در شروع و توسعه مشاغل خانگی در ایران»، به بررسی و مطالعه مشاغل خانگی پرداخته و پیشنهادهایی برای توسعه این مشاغل مطرح کرده است.
بر اساس یافته‌های این گزارش، نتایج به دست آمده از سرشماری سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد بیش از ۲۰ میلیون نفر از جمعیت غیرفعال کشور را افراد خانه‌دار تشکیل می‌دهند که بیش از نیمی از آنها در بازه سنی ۲۰ تا ۳۹ سال، یعنی سن فعالیت، قرار دارند.
همچنین فقط سه دهم درصد از جمعیت ۲۰ میلیونی افراد خانه‌دار را مردان تشکیل می‌دهند و با در نظر گرفتن سهم ۵۸ درصدی زنان در ورود به دانشگاه‌های کشور به‌نظر می‌رسد نبود فرصت‌های شغلی، عامل مهمی برای پیوستن این زنان به جمعیت غیرفعال بوده است.
فقط سه دهم درصد از جمعیت ۲۰ میلیونی افراد خانه‌دار را مردان تشکیل می‌دهند و با در نظر گرفتن سهم ۵۸ درصدی زنان در ورود به دانشگاه‌های کشور به‌نظر می‌رسد نبود فرصت‌های شغلی، عامل مهمی برای پیوستن این زنان به جمعیت غیرفعال بوده است.این در حالی است که می‌توان مشاغل خانگی را به عنوان راهکاری برای ورود این جمعیت قابل توجه به بازار کار در نظر گرفت که علاوه بر بازده‌های فردی، بازده‌های اجتماعی را نیز به همراه دارد و می‌تواند در مرحله نخست با درآمدزایی، سطح رفاه این افراد و خانوارهایشان را بهبود بخشد و در مرحله بعد، ارزش افزوده اقتصادی به همراه داشته باشد.
گزارش مرکز ملی مطالعات، پایش و بهبود محیط کسب‌وکار نیز جمعیت شاغل یعنی ۲۲ میلیون نفر در کشور را برای حضور در چرخه تولید در بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات کافی نمی‌داند و نتیجه می‌گیرد باید از همه نیروهای بالقوه که اکنون منفعل هستند، به شیوه مطلوبی یاری گرفت. بنابراین، مشاغل خانگی با توجه به هم‌خوانی با هنجارهای فرهنگی کشور می‌توانند در تبدیل این نیروهای بالقوه به نیروی کار فعال، مؤثر باشند.
کسب‌وکارهای خانگی به هر نوع فعایت اقتصادی گفته می‌شود که در محل سکونت شخصی و با استفاده از امکانات و وسایل منزل راه‌اندازی شود. امروزه این نوع از کسب‌وکارها به‌واسطه مزایایی که دارند حتی مورد توجه اقتصادهای پیشرفته نیز قرار گرفته و سهم قابل ملاحظه‌ای در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده و حتی صادرات به خود اختصاص داده‌اند.
کسب‌وکارهای خانگی در چه کشورهایی پرطرفدارند؟
در حال حاضر بیش از ۱۵۰ کشور موفق در حوزه کسب‌وکار خانگی و خانوادگی در جهان فعالیت می‌کنند و اجزای متشکله بسیاری از تولیداتی که به بازار عرضه می‌شود، در محیط خانه‌ها صورت می‌گیرد.
کشورهای توسعه‌یافته به دلیل دسترسی گسترده به شبکه اینترنت پرسرعت قادرند بخشی از نیروی کار خود را از طریق دورکاری یا کار خانگی به کار در منزل از طریق کار با رایانه سوق دهند. خدمات اینترنتی یکی از شایع‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای توسعه یافته است.
بررسی نیروی کار در ایالات متحده آمریکا نشان می‌دهد در این کشور ۴۳ میلیون نفر به شکل پاره‌وقت و ۱۲ میلیون نفر به‌طور تمام وقت در خانه فعالیت می‌کنند که در مجموع ۲۰ درصد از شاغلان آمریکا را به خود اختصاص می‌دهند.
در انگلستان نیز در سال ۲۰۱۴ نسبت کل کارکنان شاغل در خانه به کل کارکنان در این کشور حدود ۱۳.۹ درصد بوده است. کسب‌وکارهای مربوط به خدمات رایانه‌ای و فعالیت‌های مربوط به ساخت‌وساز و خدمات شغلی نسبت به سایر کسب‌وکارها درصد بیشتری از کسب‌وکارهای خانگی را در این کشور به خود اختصاص می‌دهند، به طوری که بررسی‌های سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد در انگلستان مشاغلی که مدرن و همراه با فناوری دیجیتال هستند، محبوبیت بیشتری دارند. مشاغلی که در خانه انجام می‌شود، در مقایسه با سایر مشاغل نیازمند مهارت و تخصص بیشتری هستند.
هم‌خوانی مشاغل خانگی با فرهنگ ایرانی
در ایران نیز مشاغل خانگی طیف وسیعی از مشاغل سنتی تا نوظهور را در برمی‌گیرد که از دیرباز در کشور ما دارای جایگاه مناسبی در عرصه تولید و ارئه خدمات بوده است. همچنین محیط خانه‌ها را می‌توان محیط مناسبی برای رونق بخشیدن به کسب‌وکار با نگاهی دانش‌بنیان و بر اساس مشاغل جدید دانست. در نتیجه از مشاغلی سنتی مانند قالیبافی و صنایع دستی گرفته تا کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و علوم رایانه‌ای را می‌توان در قالب مشاغل خانگی ایجاد کرد.
از آنجایی که مشاغل خانگی دارای ساختاری ساده و زودبازده هستند و نیاز اندکی به سرمایه اولیه دارند، می‌توانند در متعادل کردن بازار کار نقش مهمی داشته باشند و در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت، در کاهش نرخ بیکاری نقش داشته باشند.
در ایران برای انجام کسب‌وکار خانگی، لازم است کار فقط توسط عضو یا اعضای خانواده در واحد مسکونی انجام شود، حجم تولید با شرایط و فضای واحد مسکونی تناسب داشته باشد، آلودگی‌های زیست‌محیطی، صوتی و بصری ایجاد نکند، حقوق همسایگان به‌طور کامل رعایت شود، عرضه و فروش محصول در خارج از واحد مسکونی انجام شود، تردد غیرمتناسب با فضای محل سکونت به ویژه در مجتمع‌های مسکونی انجام نشود و شغل مجاز باشد و با محیط مسکونی متناسب باشد.
۶۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بانکی به مشاغل خانگی
فعالیت در حوزه مشاغل خانگی به سه صورت امکان‌پذیر است. روش اول، کارمزدی و برای کارفرمایی خارج از محیط مسکونی است. روش دوم، انجام فعالیت مستقل اعم از تأمین مواد اولیه تا عرضه محصول به خارج از محیط مسکونی و روش سوم، انجام فعالیت به صورت تعاونی و یا مشارکت با بنگاه‌های بالادستی تأمین‌کننده مواد اولیه و عرضه محصول آنان در بازار، ترجیحاً به‌صورت کسب‌وکار خوشه‌ای است.
مشاغل خانگی در صورت واجد شرایط بودن از انواع حمایت‌ها مانند بیمه خویش‌فرما، تسهیلات و بازارچه‌های محلی برای عرضه محصولات بهره‌مند می‌شوند. در سال ۱۳۹۷ در مجموع حدود ۶۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بانکی به مشاغل خانگی پرداخت شده است.
ناکارآمدی قوانین و مقررات، کمبود زیرساخت فنی و اجرایی، نظرات ناکافی و غیر یکپارچه، نبود شفافیت و پاسخگویی نظام اداری، مشکلات حوزه تأمین مالی و همچنین ضعف در توانمندسازی، مشاوره و آموزش نیروی کار، از چالش‌های کسب‌وکارهای خانگی هستند.چگونگی توسعه کسب‌وکارهای خانگی
با وجود مزایای کسب‌وکار خانگی برای شاغلان و اقتصاد کلان، این مشاغل با چالش‌هایی مانند ناکارآمدی قوانین و مقررات، کمبود زیرساخت فنی و اجرایی، نظرات ناکافی و غیر یکپارچه، نبود شفافیت و پاسخگویی نظام اداری، مشکلات حوزه تأمین مالی و همچنین ضعف در توانمندسازی، مشاوره و آموزش نیروی کار روبه‌رو هستند.
بنابراین پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران با توجه به ویژه به زنجیره ارزش، مدل جدیدی از مشاغل خانگی را مورد توجه قرار دهند که در آن فرد متقاضی برای راه‌اندازی کسب‌وکار مشاغل خانگی با هدف تولید کالا و خدمت، به دو عامل اساسی یعنی مجوز و مواد اولیه نیاز داشته باشد. این فرد برای دریافت مجوز، نیاز به منابع کافی از جمله منابع انسانی، سرمایه و دانش و مهارت دارد. شناسایی بازار مواد اولیه و زنجیره تأمین در این بازار از دیگر عوامل تأثیرگذار بر روی کسب‌وکار است.
از طرفی، کالا و خدمات تولیدشده توسط کسب‌وکارهای خانگی، نیازمند فضایی برای عرضه و فروش به متقاضیان یا همان بازار مشاغل خانگی است. بنابراین بازار مسشاغل خانگی همانند هر بازار دیگری، نقش مهمی در به ثمر رسیدن تولیدات این کسب و کار دارد.
می‌توان گفت نهادهای مختلف می‌توانند با فراهم کردن امکاناتی به صاحبان کسب‌وکارها، کمک‌های قابل توجهی کنند. برای مثال شهرداری با ایجاد امکاناتی همچون تأمین بازارهای محلی و کمک به معرفی محصولات مشاغل خانگی، می‌تواند حمایت مناسبی از کسب‌وکارهای حوزه مشاغل خانگی داشته باشد.
در عین حال، حاکمیت نیز با اقداماتی مانند ایجاد و توسعه بانک اطلاعاتی الکترونیکی به روز شده و یکپارچه تخصیص منابع مالی، نقش بزرگی در خدمت‌رسانی به صاحبان این مشاغل داشته باشد. از طرف دیگر، بازار مشاغل خانگی می‌تواند بازخوردهای قابل توجهی برای صاحبان این کسب‌وکارها فراهم کرده و از این طریق در توسعه و بهینه‌سازی این بازار ایفای نقش کند.
