خوانشی فرمالیستی از چند شعر «رهروان بی‌برگ»
خوانشی فرمالیستی از چند شعر «رهروان بی‌برگ»
معین نیوز_استاد زبان و ادبیات فارسی نوشت: تحلیل فرمالیستی متون اشعار «رهروان بی‌برگ» تقی پورنامداریان می‌تواند بسیار مورد توجه قرار گیرد چرا که تأکید و توجه ویژه به جهان خود اثر می‌تواند نتایج مطلوبی در فرایند فهم معنای متن به مخاطب ارائه دهد.

فرمالیست‌ها بر مبنای همین رابطه افتراقی، زبان شعر را در تقابل با زبان روزمره نهادند و از این رو ادبیت یک متن خاص، صرفاً با ارجاع و اسناد آن به کارکردی است که دارد.» (همان، ۲۹)

عدول از هنجار یا هنجار گریزی:

از نگاهِ فرمالیست‌ها زبان ادبی عدول از زبان معیار است. لذا سبک را بر حسب عدول و خروج از معیارها مطالعه می‌کردند و می‌گفتند این عدول قابل بررسی و سنجش است. کمتر متن ادبی یا زبان هنری است که در هر بند یا حتی جمله آن به نحوی عدول و خروجی از معیار و متعارف‌ها نباشد. (شمیسا، ۱۷۳)

برجسته سازی (فورگراندینگ): (آلبوغبیش)

به نظر فرمالیست‌ها زبان، روان و خودکار است و اساساً توجه را جلب نمی‌کند. به همین دلیل بر هیچ جزء آن درنگ نمی‌کنیم

به نظر فرمالیست‌ها زبان، روان و خودکار است و اساساً توجه را جلب نمی‌کند. به همین دلیل بر هیچ جزء آن درنگ نمی‌کنیم. فورگراندیگ باعث مکث در روانی (de-automatization) می‌شود. یعنی لغات و عبارات غیر منتظره و غریب و برجسته در خودکاری زبان وقفه ایجاد میکنند. (شمیسا، ۱۷۸) این نمونه نیز از ویژگی‌هایی است که در متون فرمالیستی به فراوانی وجود دارد و کمتر متن و حتی بندی را می‌توان یافت که از یک نوع برجسته‌سازی برای جلب نظر مخاطب بهره نبرده باشد.

آشنایی زدایی و ارزش صناعات:

یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در کانون بحث فرمالیست‌ها قرار دارد، آشنایی زدایی و به تبع آن ارزش صناعت است. «مفهوم آشنایی زدایی را نخستین بار شکلوفسکی در مهم با عنوان «هنر به مثابهی صناعت» مطرح کرد.»(قاسمیپور، ۳۰) از نظر شکلوفسکی اندیشه و نگرهی تصویرمحور نمی‌تواند شامل تمام سویه‌های هنر ادبی باشد. او بر این نظر است که آثار شاعران را باید بر حسب صناعات جدید مورد نقد وبررسی قرار داد؛ صناعاتی که آنان در کشف آن‌ها سهیم بوده‌اند زیرا شاعران بیش از آنکه سر وکارشان با آفرینش تصاویر باشد، به تنظیم و آرایش دوباره آن‌ها اعتنا دارند. (همان، ۳۲)

از دیدگاه شکلوفسکی «هدف ادبیات آن نیست که امور را آشنا و مألوف سازد، بلکه برعکس، بلکه آرمان هنر و ادبیت ادبیات بر غریب و ناآشنا ساختن جهان موجود در اثر هنری استوار است. هنر ادبیات از طریق ناآشنا ساختن و غریب نمایاندن پدیدارهای معهود و عادت زده می‌خواهد جانی تازه به آن‌ها ببخشد. چنین نگرشی نسبت به ادبیات است که شکلوفسکی را به انگارهی آشنایی‌زدایی رهنمون ساخته است.» (همان، ۳۳)

عنوان و نام شعر:

در فرمالیسم هر یک از عناصر متن جایگاه و ارزش خود را دارد و در انتقال معنای متن تأثیر به سزایی دارد

در فرمالیسم هر یک از عناصر متن جایگاه و ارزش خود را دارد و در انتقال معنای متن تأثیر به سزایی دارد. در این نگرش منتقد باید به دنبال این باشد که از طریق تمام اجزای متن و شکل نهایی و کلی آن به معنایی که شاعر در ذهن داشته و یا آن معنایی که خود متن در پی انتقال آن است پی ببرد. به زبانی دیگر متن، معنایی را که می‌خواهد انتقال دهد باید تنها از دریچه همین شکل ظاهری انتقال دهد.

با توجه به نمونه‌های که در بخش معرفی مفاهیم و ویژگی‌های شعر فرمالیستی ارائه شد می‌توان ادعا کرد که از جهتی برخی از اشعار این مجموعه، بسیاری از ویژگی‌های اصلی فرمالیسم را دارا هستند. و با تحلیل این اشعار به کمک این دیدگاه می‌توان معنای مناسب و قابل قبول و قابل اتکایی ارائه داد.

در نتیجه با تحلیل این نمونه‌ها و دستیابی به پاسخ‌هایی متناسب با این روشِ تحلیل، می‌توان ادعا کرد که تحلیل فرمالیستی متون می‌تواند بسیار مورد توجه قرار گیرد چرا که تأکید و توجه ویژه به جهان خود اثر می‌تواند نتایج مطلوبی در فرایند فهم معنای متن به مخاطب ارائه دهد.