به گزارش ایرناپلاس، کاغذ اصلی‌ترین ماده سازنده کتاب است، قیمت آن رابطه مستقیمی با قیمت کتاب دارد. دولت برای کمک به ناشران و کنترل قیمت کتاب، با تامین کاغذ دولتی اقدامات مختلفی انجام داده است اما تحریم‌ها و افزایش قیمت دلار به این بخش نیز زیان‌های فراوانی زد.
ارائه کاغذ دولتی مساله مهمی است که حدود چهار ماه متوقف بود، این مساله فعالیت همه ناشران را تحت تاثیر قرارداد، در نتیجه تازه‌های نشر و تجدید چاپ کتاب‌ها کاهش یافت و به زمان دیگری موکول شد. برخی از ناشران هم مجبور به افزایش قیمت کتاب شدند.
افزایش قیمت کتاب در حالی اتفاق می‌افتد که بسیاری از کارشناسان این روند را موجب کاهش فروش می‌دانند، زیرا مردم از نظر اقتصادی در شرایطی نیستند که کالایی فرهنگی مانند کتاب را بتوانند همواره در سبد خرید نگه دارند.
با این‌حال، بعد از چهار ماه خبر خوبی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اعلام شد؛ اول تیرماه این وزارتخانه در پی ادامه روند کمبود کاغذ در کشور، در اطلاعیه‌ای برای وارد کردن بیش از ۲۰ هزار تن کاغذ تحریر و بالکی از شرکت‌های وارد کننده داخلی دعوت به همکاری کرد.
امید برای تخصیص کاغذ در دولت کنونی
علیرضا اسماعیلی مشاور اجرایی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد سوم تیرماه در برنامه «تقاطع فرهنگ» رادیو گفت‌وگو درباره مساله کاغذ و مشکلات ناشران، گفت: پس از پیگیری‌های مفصل وزارتخانه، هیات دولت با واردات کاغذ از سوی شرکت‌های وارد کننده موافقت کرد و اطلاعیه آن روی پایگاه رسمی وزارت ارشاد قرار گرفت. با توجه به پیگیری‌ها و همکاری وزارت صمت و بانک مرکزی، امیدواریم در دولت کنونی کاغذ را در اختیار ناشران قرار دهیم.
به گفته اسماعیلی، این کاغذ با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد می‌شود. وی افزود: سال ۹۹ ارز به کاغذ تخصیص داده نشد، لذا مبلغی که برای واردات در اختیار قرار می‌گیرد، ادامه تسهیلات سال ۹۸ قلمداد می‌شود. کارگروه کاغذ در معاونت امور فرهنگی تشکیل شده و کاغذی که دولت برای واردات آن اعلام موافقت کرده، مختص نشر و مطبوعات است.
همه هزینه‌ها افزایش یافته است
محمد یراقچی مدیر انتشارات پنجره و رئیس کارگروه کتابفروشان در اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، به افزایش قیمت هزینه‌ها در صنعت نشر اشاره کرد و به خبرنگار ایرناپلاس گفت: همه هزینه‌ها در بخش‌های چاپخانه، صحافی، حمل‌ونقل و انبارداری نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است. آخرین کاغذ دولتی را سه یا چهار ماه پیش دریافت کردیم، بعد از آن، درخواست من باقیمانده و منتظریم تا کاغذ بیاید. به این دلیل که احتمال دارد کاغذ دولتی به دستمان برسد، تولیدات خود را متوقف کردیم.
وی با تاکید بر اینکه فقدان کاغذ دولتی ضربه بزرگی به صنعت نشر است، افزود: در شرایط کنونی قیمت کاغذ در بازار آزاد بالاست. فکر می‌کنم حتی اگر دولت بخواهد اقدامی کند، باید در راستای کاهش یارانه‌های کاغذ برای ناشران باشد و کتاب بتواند به دست مخاطب عام با قیمت مناسب برسد. ناشر هم علاقه‌ای به فروش کتاب با قیمت بالا ندارد زیرا مخاطب از خرید کتاب فاصله می‌گیرد. اگر کاغذ دولتی وارد و کمک‌های دیگری به ناشران و کتابفروشان شود، می‌توان قیمت کتاب را کنترل کرد.
حال کتاب خوب نیست
به گفته یراقچی، در سال‌های گذشته دولت برای تامین زینک ناشران هم اقداماتی انجام داد، اما چند سالی است که آنها هم متوقف شده است.
وی ادامه داد: حال کتاب خوب نیست، پیش از این، ناشر و کتابفروش وضعیت جالبی نداشتند و اکنون کتاب هم مورد ظلم واقع شده است. با تخفیف‌های بی‌رویه و قاچاق کتاب، کتابفروشی‌ها در حال ورشکستگی و تعطیلی هستند. کتاب به عنوان کالای فرهنگی در خطر است و باید اقدامات جدی در این حوزه انجام شود.
رئیس کارگروه کتابفروشان در اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، درباره مهم‌ترین مطالبات بازار نشر گفت: کنترل بازار از اهمیت بالایی برخوردار است. کالایی به اسم کتاب، رونویسی و کتاب‌سازی می‌شود. قاچاقچیان، کتاب موفق ناشران را با تخفیف وارد بازار می‌کنند. از طرفی تخفیف‌هایی که در فضای مجازی ادامه پیدا کرده، هویت و شخصیت کتاب را در نظر مخاطب پایین آورده است. کمتر کالایی را سراغ دارید که تا این حد مورد تخفیف قرار بگیرد و خفیف شود. این موارد باید به صورت جدی مورد بررسی قرار گیرد.
ناشرانی فرهنگ‌ساز و برخی کتابساز
کاغذ ماده اصلی تولید کتاب است اما برای تولید این کالای فرهنگی به نیروی تخصصی هم نیاز است. صالح رامسری مدیر انتشارات معین به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در این روزها به نتیجه جدیدی رسیدم. می‌دانیم که عده‌ای کتابساز هستند، همچنین ناشران بزرگی داریم که فرهنگ‌سازند و شاید پنج سال به نویسنده و مترجم حقوق ماهیانه می‌دهند تا یک دانشنامه و کتاب را تالیف و ترجمه کند. وقتی ناشر با نویسنده مطرح و نویسنده‌ای که جزء سرمایه ملی کشور است، قرارداد می‌بندد، توافق‌هایی براساس درصد حق‌التالیف و حق الترجمه و همچنین تعداد تیراژ تعیین می‌شود.
وی ادامه داد: اما قیمت کاغذ ثابت نیست و بعد از عقد قرارداد نمی‌توان به نویسنده‌ای که با او برای حق‌التالیف ۲۰ درصدی قرارداد بسته‌اید، اعلام کنید که کاغذ را از بازار آزاد خریدید و باید حق التالیف پنج درصد کاهش پیدا کند. همچنین ناشر نمی‌تواند در تعداد تیراژ کتاب، تغییری ایجاد کند و مثلا به دلیل قیمت بالای کاغذ، تیراژ را کاهش دهد.
به گفته رامسری، در نتیجه این روند، قتل نشر اتفاق می‌افتد، زیرا مولف، قراردادِ کتابِ خوبِ بعدی را با ناشری که تیراژ پایین دارد، نمی‌بندد. حتی ناشر دیگری برای اینکه این مولف را به دست بیاورد، پیشنهادی می‌دهد تا حتی با ضرر کتاب او را چاپ کند تا مولف را به سمت خودش بکشاند.
کاغذ تنه درختی است که مشکلات شاخه‌های آن هستند
رامسری با اعلام اینکه کتاب‌های خوب با سرعت بالا توسط کتاب‌سازان و قاچاقچیان مورد سواستفاده قرار می‌گیرد، توضیح داد: کتاب‌های خوبی که با دقت از میان کتاب‌های خارجی انتخاب، ترجمه و در ۲۰۰ نسخه چاپ کردم، در مدت ۱۰ روز به پایان رسید، اما نتوانستم آنها را تجدید چاپ کنم. زیرا چاپ نخست را با کاغذ دولتی منتشر کرده بودم، اگر کاغذ و مقوا را از بازار آزاد تهیه می‌کردم، قیمت کتاب بسیار بالاتر از چاپ نخست می‌شد. مساله کاغذ ستون همه موارد است، کاغذ مانند تنه درختی است که باقی مشکلات شاخه‌های آن هستند.
به گفته مدیر انتشارات معین، قیمت کاغذ دولتی کمتر از بازار است اما وقتی چند ماه کاغذ دولتی نباشد، همه برنامه‌های ناشر به هم می‌ریزد.
وی ادامه داد: وقتی کاغذ دولتی نباشد، کتاب‌هایی را که به صورت آزاد چاپ کردم، می‌توانم بعد از چند ماه با کاغذ دولتی منتشر کنم، این در حالی است که قیمت مقوا تغییر نکرده، صحاف تعرفه صحافی را پایین نمی‌آورد و قیمت چاپخانه و تعرفه لیتوگراف تغییر نکرده است. یعنی حتی اگر کاغذ دولتی به دست ناشر برسد، روی قیمت کتاب تاثیرگذار نیست.
وی درباره تاثیری که ارائه کاغذ دولتی می‌تواند بر روند فعالیت ناشر داشته‌باشد، بیان کرد: تنها تاثیری که ارائه کاغذ دولتی می‌تواند داشته باشد، این است که ناشر مجبور به چاپ کتاب در ۲۰۰ نسخه نباشد، بلکه بتواند برای مثال کتاب را در هزار نسخه چاپ کند؛ تا کتاب خوب به دست مردم برسد.
اقتصاد و سود ناشر در تیراژ است. وقتی ناشر کتابی را در ۲۰۰ نسخه چاپ می‌کند سودی برایش ندارد، بلکه برای اینکه کتاب قدیمی نشود، مجبور به انتشار آن است. کتاب‌های علمی بعد از هشت ماه جذابیت خود را از دست می‌دهند، همچنین ممکن است ناشر دیگری اقدام به ترجمه و چاپ همان کتاب کند.
فعلا مدارا می‌کنم
ناشران وقتی کاغذ را با قیمت آزاد می‌خرند، قیمت کتاب افزایش پیدا می‌کند، اما به گفته آنها افزایش قیمت کتاب در حدی نیست که از ضرر خرید کاغذ از بازار آزاد جلوگیری کند.
اباذر رضانیا مدیر انتشارات کوله‌پشتی دراین‌باره به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ماه پیش کاغذ را با قیمت آزاد پیش خرید کردم و مجبور بودم قیمت کتاب را افزایش دهم. وقتی قیمت کاغذ دولتی، بندی ۱۵۰ هزار تومان است، در بازار آزاد کاغذ را بندی تقریبا ۵۰۰ هزار تومان می‌فروشند. مجبور بودم بخرم اما افزایش قیمت کتاب ۵۰ درصد هم نبود.
وی با بیان اینکه افزایش قیمت کتاب فقط بر اثر افزایش قیمت کاغذ نیست، افزود: افزایش هزینه صحافی و کارکنان هم در قیمت کتاب موثر است. تعرفه حقوق وزارت کار باعث افزایش ۴۰ درصدی حقوق شد. همه این افزایش قیمت‌ها، خود را در هزینه تمام شده کتاب نشان می‌دهد، بنابراین در بهترین حالت باید ۴۰ درصد افزایش قیمت تمام شده کتاب داشته باشیم و اگر کاغذ دولتی به دست ما برسد و خیلی منصف باشیم نمی‌توانیم کمتر از ۳۰ درصد قیمت کتاب را افزایش دهیم. فعلا مدارا می‌کنم تا این بحران را پشت سر بگذارم.
ناشر چاره‌ای جز افزایش قیمت کتاب ندارد
به گفته رضانیا، زمانی که سازوکار نشر با قیمت کاغذ آزاد تنظیم می‌شود، ناشر نمی‌تواند با ورود کاغذ دولتی، قیمت کتاب را پایین بیاورد و این روند به صنعت نشر آسیب بزرگی می‌زند.
وی افزود: زینک از مواد مصرفی ناشران در لیتوگرافی است. سال ۹۷ پیش از تحریم‌ها ورقی ۱۵ هزار تومان بود و این روزها ورقی ۶۵ هزار تومان، یعنی چهار برابر. مرکب خارجی، چسب با کیفیت و مواد مرغوب قیمت‌های متفاوتی دارد، از طرفی حدود ۷۰ درصد هزینه ناشر به کاغذ مربوط می‌شود و در خروجی، ناشر چاره‌ای جز افزایش قیمت کتاب ندارد.
مدیر انتشارات کوله‌پشتی درباره تاثیر تحریم‌ها بر قیمت مقوا بیان کرد: قیمت مقوا برای جلد کتاب گام به گام با قیمت دلار افزایش پیدا کرد، زمانی که مقوا تحریم شده بود، قیمت آن از قیمت دلار هم بیشتر بود؛ اما در این روزها وارداتش آزاد است و همسو با نرخ دلار خریداری می‌شود.
