گسترش دولت الکترونیک توانسته است از بار مراجعات حضوری در دوره همه‌گیری ویروس کرونا بکاهد. گسترش بیش از پیش زیرساخت‌های فناوری‌های دیجیتال، اگرچه توانسته است به فاصله‌گذاری اجتماعی کمک کند، اما کشور همچنان نیازمند ادامه توسعه این زیرساخت‌ها است.
تاکید پیاپی روحانی بر توسعه فزاینده نظام دیجیتال
طی یک دهه گذشته بحث توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، همواره مورد توجه بوده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و گسترش بستر دولت الکترونیک در کشور، فرصت را برای رشد اقتصاد دانش‌بنیان فراهم آورده و در عین حال از بار مراجعات حضوری شهروندان هم کاسته است. در شرایط خاص همه‌گیری ویروس کرونا این مسئله به مراتب اهمیت بیشتری یافته است و توسعه این زیرساخت‌ها، امکان ارائه از راه دور بسیاری از خدمات را مهیا کرده است.
«حسن روحانی» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ ۱۹ مرداد ماه و در جلسه ستاد ملی مقابله با ویروس کرونا به همین موضوع اشاره و تاکید کرد که می‌توان با توسعه زیرساخت‌های دیجیتال در کشور، از حجم مراجعات حضوری کاست. وی در این ارتباط گفت: «باید نظام دیجیتال در کشور توسعه فزاینده و روزافزون پیدا کند. وضع ما نسبتا خوب است اما به نظر من نسبت به این بیماری و شرایطی که داریم، کمی کُند هستیم. باید در همه کارها تا جایی که می‌شود و امکان پذیر است از طریق الکترونیک یا از سیستم دیجیتال استفاده کنیم. برای اینکه رفت و آمدها و نیاز به حضور افراد در ادارات کم شود باید این کار را انجام دهیم».
اظهارات رئیس‌جمهوری و تاکید پی‌درپی وی بر توسعه زیرساخت‌های دولت الکترونیک و تحول دیجیتال در کشور، نشان دهنده عزم قاطع دولت برای تبدیل نظام اداری کشور به یک نظام اداری منعطف، کارا و هوشمند است؛ نظامی اداری که بتواند با شرایط دوران پساکرونا تطبیق یابد و دولت الکترونیک به معنای واقعی آن جریان داشته باشد. دستیابی به این هدف اما چندان دور از انتظار نیست و این امکان در کشور قابل تحقق است.
تحولی که نیازمند هم‌افزایی است
تحول در عرصه دیجیتال در کشور، نیازمند همکاری‌های گسترده فراسازمانی است. هرچند بطور معمول وزارت ارتباطات مسئول توسعه زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات است؛ اما این توسعه همکاری سایر دستگاه‌های دولتی و غیردولتی را هم طلب می‌کند. از یک سو وزارت صنعت، معدن و تجارت باید ساخت اقلام مرتبط با توسعه فناوری‌های دیجیتال را گسترش دهد و از سوی دیگر شرکت‌های دانش بنیان باید محصولات را تولید کنند که بتواند در وضعیت تحریم، فرصت توسعه فناوری را در اختیار کشور قرار دهد. همکاری سایر دستگاه‌های مسئول نیز اهمیت بسیار دارد. بطور مثال مدتی است که بحث واگذاری فرکانس‌های مخابراتی انحصاری سازمان صدا و سیما به وزارت ارتباطات برای توسعه پهنای باند مخابراتی طرح شده است؛ اما به نظر می‌رسد هنوز این پرونده به نتیجه مطلوبی نرسیده است.
تحول در عرصه دیجیتال در کشور نیازمند همکاری‌های گسترده فراسازمانی است.
از سوی دیگر انجام اقدامات اساسی و بیشتر برای توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، نیازمند بودجه‌هایی است که تصویب آن‌ها باید از مسیر مجلس شورای اسلامی بگذرد. مجلس شورای اسلامی می‌تواند با تصویب بودجه‌های مربوط به این حوزه، دولت را در توسعه فناوری‌های دیجیتال یاری دهد. به ویژه آن که در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا، این کمک‌ها بطور حتم به صورت مستقیم و غیرمستقیم اثر خود را بر کاهش نرخ ابتلاء به ویروس کرونا در کشور نشان خواهند داد.
همچنین شرکت‌ها و سازمان‌های غیردولتی نیز باید تلاش خود را برای هرچه غیرحضوری‌تر کردن فعالیت‌هایشان بیشتر کنند. امروزه بستر این امکان فراهم شده است که طیف متنوعی از امکانات و خدمات، به صورت غیرحضوری ارائه شود و بطور حتم این امر نه تنها باعث کاهش هزینه‌ها خواهد شد که می‌تواند مانع از گسترش بیماری کرونا شود و به حفظ بهداشت عمومی کمک کند. اما صرف ارائه خدمات در بستر فضای مجازی کافی نیست. ارائه دیجیتالی خدمات، به پشتیبانی مناسب و حرفه‌ای نیز نیاز دارد و نمی‌توان بدون حمایت و پشتیبانی از دریافت‌کنندگان خدمات، انتظار داشت که ایران تبدیل به کشوری پیشتاز در زمینه فناوری‌های دیجتال شود.
نگاهمان را تغییر دهیم
رئیس‌جمهوری در اظهارات خود به نکته دیگری نیز اشاره کرد که اهمیت بسیاری دارد: بسیاری از مدیران و کارمندان، هنوز به فناوری‌های دیجیتال و دولت الکترونیک به دیده تردید می‌نگرند و به دلایل مختلف حاضر به ارائه تمامی خدمات خود به صورت غیرحضوری نیستند. از همین رو بود که روحانی خواستار برخورد قاطع با مدیران و کارمندانی شد که به جای ارائه غیرحضوری و ایمن یک خدمت، بر حضور ارباب رجوع در ادارات دولتی اصرار دارند.
برخی گروه‌ها و جریانات به دلایل سیاسی یا غیرسیاسی تاکنون نگاه مثبتی به توسعه فناوری‌های دیجیتال نداشته و همواره به چشم یک آسیب به آن نگریسته‌اند.
اما این تنها برخی مدیران و کارمندان نیستند که با عینک بدبینی و تردید به گسترش بسترهای دیجیتالی و تحقق دولت الکترونیک می‌نگرند. برخی گروه‌ها یا جناح‌ها، به دلایل سیاسی یا غیرسیاسی تاکنون نگاه مثبتی به توسعه فناوری‌های دیجیتال نداشته و همواره به چشم یک آسیب به آن نگاه کرده‌اند. آنان همواره در برابر گسترش ضریب نفوذ فضای مجازی در کشور مقاومت می‌کردند، اما اکنون مشخص شده است که گسترش زیرساخت‌های فضای مجازی یک تهدید نیست؛ بلکه فرصتی است که نباید آن را از دست داد.
همه‌گیری ویروس کرونا نشان داد که شبکه‌های اجتماعی، تنها بستر فراغت و تفریح نیستند؛ بلکه می‌توانند ظرفیت‌های اطلاع‌رسانی در شرایط بحرانی را افزایش دهند. همچنین مشخص شد که اینترنت کارکردهای بسیار گسترده‌ای پیدا کرده است و هرچه ضریب نفوذ اینترنت در کشور بیشتر شود، امکان ارائه خدمات با کیفیت و غیرحضوری نیز بیشتر خواهد شد.
گسترش زیرساخت‌های دولت الکترونیک و فناوری‌های دیجیتال در کشور، تنها با صرف بودجه و اقدامات فنی ممکن نخواهد شد. عینک بدبینی و تردید باید از چشم برخی افراد برداشته شود و ضمن دقت بر برخی تهدیدات احتمالی توسعه فناوری‌های دیجیتال، باید بیش از هر چیز بر فرصت‌هایی تاکید شود که گسترش فناوری‌های دیجیتالی در اختیار شهروندان می‌گذارد. فرصت‌هایی که با کمک آن‌ها می‌تواند دست کم در دوران همه‌گیری ویروس کرونا، اقداماتی ارزشمند و مفید را انجام داد و از شیوع بیشتر این بیماری جلوگیری کرد.
