به گزارش ایرناپلاس، شفافیت در همه ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و … ارزشمند و قابل تقدیر است. این مساله یکی از بحث‌هایی است که در همه کشورها و فرهنگ‌های متفاوت، مهم و تاثیرگذار محسوب می‌شود. بارها ثابت شده اگر یک موضوعی خیلی باب میل مردم نباشد و همراهی بخش گسترده‌ای از آنها را به دنبال نداشته باشد، وقتی با شفاف‌سازی کامل بیان شود، مردم به تدریج آن را می‌پذیرند.
در همین رابطه چندی پیش حسین انتظامی دبیر کمیسیون قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در توئیتی به اهمیت این موضوع در جامعه تاکید کرد و نوشت: «شفافیت، بهترین راه ترمیم سرمایه اجتماعی و تقریبا دوای هر دردی است. مثلا انتشار نام دریافت‌کنندگان واکسن به تفکیک تاریخ، درمانگاه و نام واکسن، امکان نظارت را به افکارعمومی می‌دهد تا اشکالات را رفع کنیم.»
انتظامی به یکی از مسائل بسیار مهم روز که حواشی بسیاری هم داشته، اشاره کرده است. به اعتقاد او، شفاف‌سازی درباره دریافت‌کنندگان واکسن، امکان نظارت و اعتماد را به افکار عمومی می‌دهد.
با محمدمهدی فرقانی استاد ارتباطات درباره تاثیرگذاری شفافیت در ترمیم سرمایه اجتماعی گفت‌وگو کردیم.
اطمینان مردم به گفته شدن همه حقیقت
فرقانی درباره تاثیر شفافیت و شفاف‌سازی در بازگشت اعتماد اجتماعی، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: شفافیت از اصولِ یک جامعه توسعه‌یافته به‌خصوص از نظر سیاسی است و اساسا اعتماد عمومی نسبت به دستگاه‌های کارگزاری یا نسبت به دولت و حاکمیت بر این مبنا شکل می‌گیرد. به این معنی که مردم باید اطمینان داشته باشند که جز حقیقت، چیز دیگری به آنها گفته نمی‌شود.
به گفته این استاد ارتباطات، در بیان حقیقت، ممکن است گاهی محدودیت‌ها و طبقه‌بندی‌های قانونی وجود داشته باشد. طبیعتا آنجایی که قانون، موارد این محدودیت را مشخص کرده، ممکن است آن حقیقت در یک برهه یا زمان خاصی بازگو نشود. اما اینکه ما این استثناها را به بسیاری از فعالیت‌ها و امور روزمره دولت و حاکمیت تعمیم دهیم، در واقع در درازمدت باعث می‌شود شایعه شکل گیرد. همچنین، اخبار جعلی به‌ویژه در فضای مجازی بسیار گسترش می‌یابد و در نتیجه اعتماد عمومی به شدت خدشه‌دار می‌شود.
چرایی سلب سرمایه اجتماعی
فرقانی درباره پیامدهای خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی افزود: خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی به معنای سلب سرمایه اجتماعی تک‌تک مردم، نهادهای عمومی و به‌ویژه، اعتماد متقابل بین دولت با حاکمیت است. این مهمترین بخش اعتمادی است که مردم باید به حاکمیت داشته باشند.
به اعتقاد او، مردم باید بدانند که حاکمیت لحظه به لحظه نیازها، علایق و منافع آنها را رصد می‌کند و در چهارچوب پیشبرد و تامین این نیازها عمل می‌کند. هر عملی هم در منظر و معرض دید عموم قرار دارد و قابل رصد کردن است و چیزی برای پنهان کردن وجود ندارد.
در این صورت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی می‌تواند بازسازی، و روابط دولت ملت هم ترمیم شود. در نتیجه مردم و جامعه به مرزهای جدیدی از انسجام، پیوستگی و اتحاد ملی می‌رسند. در غیر این صورت مردم، دولت و حاکمیت هر یک راه خودشان را خواهند رفت.
رابطه سرمایه اجتماعی با اقتدار ملی
فرقانی درخصوص ریزش سرمایه اجتماعی و پیامدهای آن بر جامعه گفت: ممکن است در برخی مواقع مردم بی‌اعتمادی‌هایشان را نشان ندهند یا به زبان نیاورند اما این بی‌اعتمادی را در رفتار، گفتار و شیوه زیست و مناسبت‌های روزمره‌شان دخالت می‌دهند. این ریزش سرمایه اجتماعی، پایگاه اجتماعی دولت را سست می‌کند؛ البته دولت به معنی کلیت حاکمیت، که در نتیجه اقتدار ملی آسیب می‌بیند.
او یادآور شد: فراموش نکنیم اقتدار ملی فقط به داشتن تسلیحات یا قوای نظامی نیست بلکه امروزه مولفه‌های اقتدار ملی بسیار متنوع و متعدد هستند که یکی از آنها بخش نظامی را شامل می‌شود؛ اما بخش‌های دیگر مانند سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی، انسجام و پیوستگی ملی، امکان فعالیت در فضای عمومی، امکان شکوفایی استعدادها و بسیاری موارد دیگر هم وجود دارد. در صورتی که اصل شفافیت حاکم باشد این امکان‌ها می‌توانند به ثمر بنشینند و نتیجه‌اش را به جامعه نشان دهند. در غیر این صورت دولت ضرر می‌کند و ملت آسیب می‌بینند.
اصل غیرقابل انکار حق پرسشگری مردم
برخی از رسانه‌های داخلی همسو با شبکه‌های فارسی زبان خارجی، در تلاش برای نشان دادن یک جامعه فاقد از اعتماد اجتماعی در کشور هستند. البته شاید این اعتماد تا حدودی دچار شکنندگی شده باشد اما تلاش برخی از مسئولان و سیاستمدران می‌تواند این اعتماد را ترمیم و بازسازی کند. در این میان، دبیر کمیسیون قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، انتشار نام دریافت‌کنندگان واکسن را امکانی برای نظارت افکار عمومی دانسته است.
فرقانی در این‌باره اشاره کرد: این اتفاق می‌تواند یکی از مولفه‌هایش باشد. ما به یک سیاستگذاری عمومی در عرصه شفافیت نیاز داریم. همانطور که گفته شد تقریبا همه یا بخش اعظم سیاستگذاری‌ها، فعالیت‌ها، عملکردها و تصمیم‌ها باید برای عموم مردم قابل مشاهده و پیگیری باشد و دستگاه کارگزاری یعنی دولت و مجموعه حاکمیت نسبت به عملکرد خود به طور مستمر به افکار عمومی پاسخگو باشند؛ به این معنی که حق پرسشگری مردم و تکلیف پاسخگویی مسئولان به عنوان یک اصل غیرقابل انکار برای بازسازی اعتماد عمومی در نظر گرفته شود.
«درست است که گفته می‌شود، بیان چگونگی دریافت واکسن کرونا، افراد و شرایطی که باید داشته باشند، یکی از مولفه‌های بازسازی اعتماد است، اما به تنهایی کافی نیست. این شفافیت باید در همه عرصه‌ها و حوزه‌ها توسط مردم قابل رویت و بازشناسی باشد.»
