برای بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران بیش از آن که ورود بایدن به عنوان رئیس جمهوری جدید آمریکا به کاخ سفید اهمیت داشته باشد، شکست ترامپ داری اهمیت بود؛ فردی که طی چهار سال گذشته بیشترین سختی ها را به مردم ایران روا داشت و شدیدترین تحریم ها را علیه تهران اعمال کرد.
از این رو مسوولان عالی رتبه ایران از ابراز خرسندی در قبال شکست ترامپ ابایی ندارند، همان گونه که حجت الاسلام «حسن روحانی» روز چهارشنبه ۲۶ آذر در جلسه هیات دولت با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران خواهان صلح، ثبات و امنیت در جهان و تعامل سازنده با همه کشورهایی است که می‌خواهند مسیر تعامل را برگزینند، اظهار داشت: امروز توانمندتر و قدرتمندتر از همیشه هستیم و به هیچ عنوان از روی کار آمدن بایدن ذوق زده نیستیم اما از رفتن یاغی‌ترین و قانون‌شکن‌ترین فرد در آمریکا خوشحال هستیم.
روحانی از آن جهت ترامپ را «یاغی‌ترین» و «قانون‌شکن‌ترین» رییس جمهوری آمریکا می داند که او طی چهار سال ریاست جمهوری خود از هیچ توطئه ای علیه ایران فروگذار نکرد. سیاست های مخرب و خصمانه او نسبت به تهران بر کسی پوشیده نیست. آمریکای ترامپ با ترغیب کشورهای عربی منطقه و رژیم صهیونیستی تلاش زیادی برای اجماع سازی جهانی علیه ایران به کار بست اما بنا به دلایل مختلفی در این هدف ناکام ماند.
ناکام ماندن رئیس جمهوری قانون شکن
ترامپ تعهد دولت قبل آمریکا به اجرای توافق هسته ای میان ایران و ۱+۵ را نادیده گرفت و اردیبهشت ماه دو سال پیش ضمن خروج از برجام، تحریم های یکجانبه را علیه ایران مجددا اعمال کرد. فشار و تهدید دیگر کشورهای جهان نیز باعث شد آنها از اجرای توافقاتی که در سال های ابتدایی برجام با تهران بسته بودند، سر باز زنند. منع صدور روادید برای کشورهای عمدتا مسلمان از جمله ایران، حضور خصمانه در خلیج فارس، به شهادت رساندن سردار سلیمانی و غیره تنها چند مورد از اقدامات ضدایرانی و تنش‌زای کاخ سفید به شمار می رفت.
اما اینک در آمریکا فردی بیستم ژانویه وارد کاخ سفید می شود که خود همواره بر اهمیت توافق هسته ای تاکید دارد و خروج ترامپ را از برجام صراحتا محکوم می کند. بی تردید تاثیرپذیری دموکرات ها همانند دولت اوباما از رژیم صهیونیستی و حزب یهودی «ایپک» در آمریکا قابل قیاس با ترامپ نیست. هر چند آمریکا در همه دولت های خود حمایت از رژیم صهیونیستی را در دستور کار دارد اما کیفیت روابط در دولت های مختلف، متفاوت است.
به بن بست رسیدن نتانیاهو و برخی رهبران کشورهای عربی
«بنیامین نتانیاهو» که در دولت ترامپ به دلیل حمایت های وی، فرصت زیادی برای بازیگری و حمله به مواضع و شخصیت های برجسته جمهوری اسلامی داشت در دولت دموکرات اوباما از چنین حمایتی بی بهره بود. مخالفت جدی نتانیاهو و شوهای تکراری وی با هدف غیرصلح آمیز جلوه دادن فعالیت های هسته ای ایران در نهایت راه به جایی نبرد و نتوانست به عنوان سدی در برابر امضای برجام عمل کند. حتی حضور وی در کنگره برای متقاعدسازی نمایندگان در راستای رد برجام نیز بدون هماهنگی با اوباما صورت گرفته بود که از اوج سردی روابط دو طرف نشان داشت.
نتانیاهو و حتی رهبران کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در دولت ترامپ تلاش زیادی را به کار بستند تا هزینه جنگ با ایران را بر دوش ترامپ بیافکنند؛ نقشه ای که هرگز اجرایی نشد و تنها در سطح فشار اقتصادی باقی ماند. در عرصه سیاسی و پیشبرد پروژه اجماع سازی جهانی نیز ترامپ شکست خورد و متحدان دیرینه آمریکا از جمله کشورهای اروپایی به آن پشت کردند که نمونه آن انزوای آمریکا در صحن شورای امنیت و رد قطعنامه پیشنهادی این کشور علیه ایران بود.
امید برای صلح و ثبات نسبی در خاورمیانه و جهان
از نگاه ناظران، برخلاف دوره ترامپ که صلح و ثبات خاورمیانه و جهان به مخاطره افتاده بود، در دوره بایدن می توان انتظار تعاملات سازنده و بدور از خشونت را داشت. بنابراین پروژه ائتلاف سازی محور عبری- عربی در مقابل ایران که به تنش ها دامن می‌زد، در دولت بایدن رنگ خواهد باخت. حال کشورهای عربی منطقه بجای تکیه بر ترامپ و همسویی با رژیم صهیونیستی برای مقابله با تهران باید به تعریف جدیدی از امنیت دست یابند؛ امنیتی درونزا که کشورهای منطقه از اعراب گرفته تا ایران در ایجاد آن سهیم باشند همانند «طرح ابتکار هرمز» که رئیس جمهوری کشورمان در نشست مجمع عمومی سازمان ملل از آن پرده برداشت.
همچنین انتظار می رود که به دنبال تکیه بایدن بر کرسی ریاست جمهوری و تلاش او برای بازگشت به برجام، تهران از این فرصت به بهترین نحو ممکن سود جوید. مذاکرات در چارچوب برجام، رفع تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران و در نهایت بازگشت مجدد این کشور به توافق هسته ای می تواند در صورت وجود دیپلماسی پویا تحقق یابد.
توافق هسته با وجود دیپلماسی پویا
لازمه دستیابی به توافق هسته ای اجماع داخلی و پرهیز از نگاه حزبی و جناحی است. موضوع مهم، حرکت در مسیر دستیابی به منافع ملی است و فرقی نمی کند این موفقیت در دولت روحانی به دست آید یا دولت بعدی. بنابراین انتظار می رود که مخالفان دولت با در نظر گرفتن منافع ملی در این چند ماه باقی مانده از هر گونه مانع تراشی و سنگ اندازی در مسیر مذاکرات احتمالی خودداری کنند.
البته بهره گیری از فرصت پیروزی بایدن تنها مختص ایران نیست و دیگر کشورهای جهان نیز قادر به سود بردن از این شرایط هستند. برخلاف رویکرد تهاجمی و یکجانبه گرایی دولت ترامپ، دموکرات ها اهمیت ویژه ای برای اقدامات همکاری جویانه و چندجانبه گرایی قائل اند. به احتمال زیاد در دولت بایدن شکاف ایجاد شده در روابط فراآتلانتیک و دیگر متحدان آمریکا پر خواهد شد. ضمن اینکه سازمان ها، توافقات و مکانیسم‌های بین‌المللی، جایگاه ویژه خود را بازخواهند یافت. ضمن اینکه اروپایی هایی که پیشتر آمریکا را مانعی در برابر اجرای تعهدات خود در برجام اعلام می کردند، انتظار می رود از فرصت حضور بایدن در کاخ سفید برای احیای توافق هسته ای که یک دهه برای دستیابی به آن زحمت کشیده اند، بهره گیرند.
