شیوع جهانی کرونا، از حدود یک سال و نیم پیش همه جوانب زندگی بشر را در سراسر جهان با تغییرات ناخواسته مواجه کرد. در این میان، نظام‌های آموزشی جهان هم برای تطبیق خود با شرایط، ترتیبات تازه‌ای را صورت‌بندی کردند. آموزش برخط یا مجازی، به یکی از ابزارها و روش‌های پرکاربرد برای بر زمین نماندن کارویژه‌های نظام آموزش حداقل در بُعد آموزشی دروس بدل شد.
کشور ما هم از این قاعده مستثنی نبود، با این تفاوت که کادر آموزشی و حتی دانش‌آموزان و والدین تجربه چندانی با کار در این بستر نداشتند ولی ناگزیر و به سرعت خود را با شرایط تطبیق دادند. فرهنگیان با تلاش و کوشش دلسوزانه خود اجازه ندادند امر آموزش در کشور تعطیل شود. به صورت ناباورانه یک سال کامل تحصیلی به همین سبک آموزش سپری شد و دانش آموزان جز چند روز انگشت‌شمار،رنگ مدرسه را ندیدند.
به رغم تلاش بسیار معلمان، ولی کارکرد آموزشی مدارس، به طور کامل محقق نشد، چرا که عوامل بسیاری در کیفیت آموزش و سنجش درس‌آموزان تاثیر دارد. از نگاه کارشناسان آموزشی، دانش‌آموزان امروز با افت تحصیلی آشکار و پنهان قابل توجهی مواجهند. یک سال و نیم خانه‌نشینی، تاثیر نامطلوبی بر سطح سواد دانش‌آموزان گذاشته است.
وقتی آموزش مجازی کافی نیست
هرچند زحمت معلمان طی یک سال و نیم خانه‌نشینی دانش‌آموزان کمتر نشد، ولی آموزش مجازی در ارتقای سطح تحصیلی و علمی دانش‌آموزان چندان کارآمد نیافتاد. این مساله وقتی اهمیت می‌یابد که بدانیم نتیجه دو سنجه بین‌المللی «پرلز» و «تیمز» در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی پایین‌تر از میانگین بین‌المللی آن بوده است. این سنجش‌ها سواد خواندن، نوشتن، ریاضیات و علوم را در دانش آموزان پایه ابتدایی بررسی میکند.
فراهم نبودن بسترها و زیرساخت‌های آموزش مجازی یکی از عوامل کاهش کیفیت آموزش برخط است؛ مسائلی چون سنگینی هزینه اینترنت برای خانواده‌ها، ناتوانی از تهیه گوشی هوشمند برای اقشار ضعیف، سرعت کم و انقطاع پیاپی اینترنت، پهنای ضعیف باند معطوف به اپلیکیشن شاد، ضعف بسترهای تعامل در اپلیکیشن رسمی آموزشی و …در کنار مسائلی چون تعداد بالای دانش‌آموزان درکلاس‌های مدارس دولتی که باید تحت نظارت معلم می‌آموختند، نبود ارتباط چهره به چهره، عدم ارائه آموزش‌های لازم به معلمان در خصوص استفاده از برنامه‌های آموزشی برخط و … آموزش را با کاستی‌هایی مواجه کرد.
در این میان، بی‌تجربگی جامعه هدف آموزش‌های آنلاین یعنی دانش‌آموزان و والدین دانش‌آموزان ابتدایی، کار را سخت‌تر کرد. والدینی که در مقایسه با معلم دانش‌آموخته و خاک‌کلاس خورده، اغلب هیچ تجربه‌ای در درس‌آموزی نداشتند و یک شبه والد_معلم شدند. این بی‌تجربگی در کنار پدیده تلفیق نقش والد و معلم برای دانش‌آمور بر پیچیدگی‌های مساله آموزش افزود.
ناکارکردی سیستم آنلاین در حوزه سنجش دانش‌آموزان ولی محسوس‌تر از دیگر حوزه‌های آموزشی بود. از نگاه برخی کارشناسان، اگرچه میانگین نمرات برخی دانش‌آموزان در سال تحصیلی گذشته افزایش یافته، ولی این به معنی رشد سطح تحصیلی دانش‌آموزان نیست. سیستم سنجش و نمره‌دهی در آموزش مجازی واقعی نیست. نبود امکان برگزاری آزمون با حضور فیزیکی دانش‌آموزان در شرایط واقعی و عینی امتحانات، علاوه بر آسیب‌هایی مثل گسترش تقلب و نهادینه شدن این آسیب در سنین پایین، انگیزه رقابت را از میان برد چون در عمل محکی برای تمایز دانش‌آموز کوشا از دیگران وجود نداشت. با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته برای توسعه آموزش مجازی، معلمان می‌گویند انگیزه‌های لازم برای رقابت میان دانش‌آموزان تا حد زیادی از بین رفته است.
لزوم بازگشت به مدرسه
نظام آموزش و پرورش چنانکه از نامش برمی‌آید، نقش بسیار مهمی در انتقال دانش، هنجارهای سیاسی و اجتماعی و به طورکلی توسعه پایدار اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارد؛ بخش مهمی از این کارویژه‌ها با حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدرسه محقق می‌شود. هرگونه خدشه بر نهاد مدرسه و تعطیلی حضور فیزیکی دانش‌آموزان در این نهاد، روند رشد و توسعه در ابعاد مختلف را دچار وقفه میکند.
این مهم موجب شده از میان ۲۰۷ کشور جهان، ۱۰۷ کشور آموزش حضوری و ۷۰ کشور ترکیبی از آموزش حضوری و آنلاین را اعمال کنند. در این میان تنها ۳۰ کشور که ایران هم در این دسته قرار می‌گیرد، تعطیلی مدارس و صرفا آموزش مجازی را پیش برده‌اند.
امروز که بیش از ۹۲درصد معلمان واکسینه شده (تا پایان شهریور ۱۰۰ درصد) و روند واکسیناسیون در کشور شتاب بیشتری گرفته تا جایی که بحث‌هایی در مورد واکسینه کردن والدین هم مطرح می‌شود، وقت آن است که در برابر بازگشایی محتاطانه و فکرشده مدارس و تغییر سیستم تعطیلی به ترکیبی یعنی ترکیبی از آموزش حضوری و مجازی پذیرا باشیم؛ بازگشایی که به خاطر ملاحظات در حوزه سلامت دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان، ناگزیر به آبان یا آذرماه خواهد کشید.
اتخاذ تدابیر مشخص برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، کاهش تراکم دانش آموزان در کلاس، تحدید مدت زمان کلاس‌ها و دفعات حضور در مدرسه و … در کنار الزامات جدی برای رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، بازگشایی مدارس را به کنشی امن در راستای احیای کارویژه‌های نظام آموزش و پرورش تبدیل خواهد کرد.
