با آغاز بحران کرونا در اواخر سال ۲۰۱۹ بسیاری از مدارس تعطیل شدند؛ بنا بر اعلان بخش آموزشی یونیسف “تعطیلی مدارس در کشورها باعث اخلال در آموزش بیش از ۸۰ درصد دانش آموزان سراسر جهان شده است”. کشورهای جهان نیز به دلیل همه‌گیری این ویروس و نامعلومی زمان پایان وضعیت موجود، تصمیم های متفاوتی را در مورد بازگشایی مدارس اتخاذ کرده اند. برخی از آنها پس از مدتی آموزش مجازی را پی گرفتند. این تجربه جدید که همان استفاده از سیستم آموزش مجازی برای دانش آموزان می باشد، دارای معایب و مشکلاتی است که این روزها ذهن خانواده ها را درگیر خود کرده است.
از سوی دیگر به این دلیل که نمی توان زمان قطعی پایان ویروس کرونا را پیش‌بینی کرد و توصیه‌ها بر مدار زندگی مسالمت‌آمیز با این ویروس است، برخی از کشورها حضور در مدارس را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی الزامی دانسته‌اند. این امر نه تنها به دلیل دشواری آموزش برخی از دروس پایه و عملی است بلکه تا حد بسیاری ناشی از آثار روحی و روانی آن است که می‌تواند خصوصا در سنین پایین‌تر زمینه‌های رشد شخصیت، مهارت‌های ارتباطی و ذهنی را بهبود بخشد.
بنا به اهمیت این بحث پژوهشگر ایرنا با «علی‌اکبر ارجمندنیا» روانشناس و استاد دانشگاه به گفت گو نشست. در زیر مشروح این گفت و گو را می‌خوانید:
پیامد تعطیلی مدارس برای رشد شخصیتی دانش آموزان
ارجمندنیا در خصوص تاثیر تعطیلی مدارس بر رشد شخصیتی دانش آموزان گفت: در مورد تعطیلات و تاثیر آن از دو زاویه می‌شود نگاه کرد؛ تعطیلاتی که طبق اصول و فواصل زمانی منظم و برنامه‌ریزی شده باشد، می‌تواند تاثیرات مثبتی بگذارد. اما اینکه بچه‌ها نیاز دارند روزانه و تابع نظم مشخصی وارد مدرسه شوند و فعالیت‌های آموزشی خود را در یک چارچوب منسجم دنبال کنند نیز یک بحث دیگر است. هیچ چیز ضروری‌تر از حضور بچه‌ها در مدرسه نیست. زیرا برای کودک یا نوجوان مدرسه به عنوان تنها نماینده اجتماع به حساب می‌آید. یعنی در دنیای ذهنی یک کودک و نوجوان مدرسه مساوی اجتماع است و چنانچه از مدرسه محروم شود یا از مدرسه اخراج شود و نتواند از امکانات آموزشی در فضای مدرسه بهره ببرد طبیعتا ما او را از یک نعمت مهم یا اینطور بگوییم از تنها فرصت آموزشی فرهنگی و اجتماعی محروم کرده‌ایم و عدم حضور در مدارس می‌تواند منجر به کند شدن فرایند رشد شخصیت و مهارت‌های ذهنی و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی باشد.
این روانشناس افزود: حضور در مدرسه به اعتقاد من یعنی حضور در اجتماع برای یک دانش آموز و حضور در اجتماع و تعامل با اطرافیان به منزله صیقل‌دادن شخصیت دانش آموز تلقی می‌شود و در تعاملات بین فردی حضوری هست که رشد شخصیت و رشد مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی شکل می‌گیرد و طبیعی است در شرایط مناسب این حضور در مدارس الزامی است و نباید به سادگی از کنار این امر مهم عبور کنیم.
فواید حضور در مدرسه
این استاد دانشگاه با اشاره به این که اجتماع‌پذیری، جامعه‌پذیری و قانون‌پذیری و رشد تمام سازه‌های شخصیتی کودکان در سنین مدرسه متاثر از حضور در این محیط اجتماعی است، اظهار داشت: طبیعی است اگر این امکان را از دانش‌آموز بگیریم طبعا آثار سوئی می‌تواند بر روی آنها داشته باشد. البته اگر این عدم حضور موقتی باشد و بتوان به شکل منطقی توجیهش کرد، این آثار و تبعات می‌تواند کاهش پیدا کند. برای مثال وقتی دانش‌آموزی از مدرسه اخراج می‌شود تا زمانی که مدرسه به ناچار تعطیل می‌شود این دو موقعیت می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر روی آنها بگذارد.
بازگشایی مدارس و حضور دانش‌آموزان در آن یک اتفاق خانوادگی و فردی نیست. بلکه یک اتفاق کاملا اجتماعی است که تمام عناصر جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. حضور در مدرسه هم بُعد اجتماعی و هم بُعد اقتصادی و هم بُعد روانشناختی دارد و روی همه ابعاد زندگی می‌تواند تاثیرگذار باشد. بطوری که تعطیلات در خانواده‌ها منجر به برهم خوردن نظم طبیعی و حیاتی خانواده‌ها می‌شود. تصور کنید دانش آموزی که طی روز به مدرسه می‌رفت و والدین او شاغل بودند، اکنون به دلیل تعطیلی نمی‌دانند با کودکشان چه کار کنند. یعنی در واقع والدین و خانواده هم تحت تاثیر این تعطیلات پی در پی هستند.
برای مثال شما اگر تعطیلات امسال را بررسی کنید و از خانواده‌ها بپرسید تعطیلات تابستانی خود را چگونه گذراندند و آن را با تعطیلات تابستانی سال قبل مقایسه کنند، با توجه به اینکه وقت بیشتر و آزادی عمل بیشتری داشتند همه به اتفاق خواهند گفت که تعطیلات امسال با کیفیت پارسال برگزار نشده و شکل تعطیلات سال‌های قبل را نداشته و لذا تاثیرات مثبتی نداشته است. چرا که یک تعطیلات اجباری به حساب آمده و نتوانستند به شکل مناسب از این تعطیلات در راستای بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سلامت جسم و روان فرزندانشان استفاده کنند.
تاثیر تعطیلی مدارس بر گروه‌های سنی متفاوت
ارجمندنیا در خصوص تاثیر تعطیلی مدارس بر گروه‌های سنی متفاوت می‌گوید: هر چه سن پایین‌تر باشد، تاثیر سوء این تعطیلات مداوم می‌تواند بیشتر باشد چرا که رشد شخصیت کودکان و مهارت‌های ارتباطی و ذهنی در سنین پایین‌تر رشد می‌کند و در سنین پایین‌تر تثبیت می‌شود. اما در سنین دبیرستان و متوسطه دوم این آثار منفی می‌تواند کمتر باشد. چرا که هر چه شما بیشتر به سمت پایه‌های بالاتر حرکت کنید، ابعاد محتوایی پایه‌های تحصیلی مهمتر و جدی تر و ابعاد اجتماعی و روانشناختی رنگ کمتری پیدا می‌کند.
مورد دیگر که باید به آن توجه کرد، رشد مهارت‌های ذهنی و مغزی است. تا حدود سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی مغز انسان و مرینه شدن سیستم عصبی انسان با سرعت بالایی اتفاق می افتد و در این فرایند تخصصی شدن مغز تعاملات اجتماعی و آموزش‌های حضوری می‌تواند نقش جدی ایفا کند که این هم دلیلی است که حضور در مدرسه و آموزش حضوری می‌تواند برای سنین پایین‌تر و دبستان اهمیت داشته باشد و غیبت‌های طولانی شدن تعطیلات می‌تواند منجر به کند شدن فعالیت‌های ذهنی شود.
چه باید کرد؟
ارجمندنیا در خصوص راهکارهای لازم برای رشد شخصیتی و مهارت‌های ارتباطی دانش آموزان معتقد است: آموزش های مجازی چه در حوزه مهارتی و چه در حوزه دانش که اکنون هم انجام می‌شود، گزینه مناسبی است و می‌تواند برخی از تاخیرها را جبران کند. هر چند بهترین گزینه نیست. زیرا در آموزش‌های آنلاین شما می‌توانید مهارت‌های ذهنی و دانش و مهارت‌های تخصصی را به افراد آموزش دهید ولی آن بالندگی شخصیتی و تقویت مهارت‌های ارتباطی نمی‌تواند به شکل مناسب برای آنها اتفاق بیفتد. لذا برای جلوگیری از آثار سو این تعطیلات پی در پی و غیبت‌های متوالی دانش‌آموزان در مدارس یکی از راه‌ها آموزش مجازی و دوم ایجاد گروه‌های کوچک بین فرزندان است. خانواده‌هایی که از سلامت جسمی فرزندانشان مطمئن هستند، می‌توانند با ایجاد گروه‌های کوچک مهارت‌های ارتباطی کودکان را حفظ کنند.
وی افزود: اخیرا بحث زوج و فرد بودن مدارس و بازگشایی مدارس مطرح است که به نظر من اگر با رعایت نکات بهداشتی و تراکم پایین برگزار شود، می‌تواند بسیار مفید و موثر باشد. بازگشایی مدارس خصوصا برای سنین پایین تر باید زودتر اتفاق بیافتد به دلیل آثار سوئی که دور ماندن از محیط مدرسه می‌تواند بر رشد شخصیتی و مهارت‌های ارتباطی آنها داشته باشد.
