در سال ۱۳۶۵ هیأتی آمریکایی به سرپرستی «رابرت مک‌فارلین» مشاور امنیتی «رونالد ریگان» رئیس جمهور وقت این کشور، برای مذاکره درباره آزادی نیروهای آمریکایی در لبنان در ازای فروش تجهیزات نظامی مورد نیاز ایران در جنگ تحمیلی، با پاسپورت‌های ایرلندی وارد ایران شدند. سه روزی ماندند و رفتند. هفت ماه بعد خبر در روزنامه «الشراع» لبنان منتشر شد. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی به پیشنهاد امام خمینی(ره) در نخستین نماز جمعه همان زمان، جزئیات ماجرا را با مردم در میان گذاشت اما این ماجرا در فضای داخلی سیاسی ایران بازتاب وسیعی پیدا کرد و هنوز آن‌قدر ظرفیت دارد که هرازگاهی به محلی برای مباحث سیاسی بدل می شود. این مهم باعث شده تا همایشی در این خصوص به همت انجمن اندیشه و قلم و کتابخانه ملی برگزار شود؛ همایشی که محسن هاشمی رفسنجانی رییس شورای شهر تهران و نویسنده کتاب ماجرای مک فارلین، حسین علایی از فرماندهان ارشد دفاع مقدس، عباس سلیمی نمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، مجید تفرشی پژوهشگر تاریخ و جعفر شیرعلی‌نیا پژوهشگر جنگ و با حضور خبرنگاران به سخنرانی و گفت‌وگو پرداختند.
تفرشی و تبیین تعارض نگاه‌ها در منابع موجود
مجید تفرشی پژوهشگر تاریخ در ابتدای سخنان خود به کتابشناسی در مورد مک فارلین پرداخت و گفت: در این خصوص در جامعه بین الملل صدها اثر منتشر شده است. گزارش ۲۷ جلدی مجموعه کنگره یا گزارش های تکمیلی سندی و تکمیلی وجود دارد که منتشر شده و منابع بسیاری هم منتشر نشده و سهل الوصول وجود دارد.
تفرشی در ادامه سخنانش به اشکال منابع بین المللی اشاره کرد و اظهار داشت: این منابع از دیدگاه آمریکا به این قضیه نگاه می کنند و به نگاه ایرانی توجهی ندارند و در داخل ایران هم به ماجرای مک فارلین تنها از دید داخل نگاه می شود.
این پژوهشگر تاریخ سخنان خود را در مورد منابع موجود راجع به ماجرای مک فارلین ادامه داد و بیان داشت: مشکل بزرگی که در مورد ایرانی ها وجود دارد این است که افرادی که خاطراتی داشته اند عموماً ننوشته اند و افرادی هم که نوشته اند خواسته یا ناخواسته خاطرات تغییر کرده اند. به ویژه آنهایی که سال ها بعد نوشته شده، دچار تغییراتی شده اند. نمونه بارز آن در مورد کنگرلو وجود دارد که اشتباهات عمدی و غیرعمدی در آن موجود است.
وی عنوان داشت: آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی، فریدون وردی نژاد، محسن کنگرلو و فریدون قربانی فر در این ماجرا حضور داشتند. همه این افراد آشنای حضور هستند اما قربانی فر کمتر شناخته شده است که در کل ماجرا صداقت نداشت و هر ۲ طرف می گفتند که او به همه دروغ می گوید. مساله فریبکاری دولت ریگان در فضای بین الملل و پنهانکاری ایران مطرح است و نبود شفافیت موضوعی است که چالش به حساب می آید.
هاشمی: ماجرای مک فارلین برای ایران یک پیروزی سیاسی بود
محسن هاشمی رفسنجانی رییس شورای شهر تهران و نویسنده کتاب ماجرای مک فارلین با اشاره به این ماجرا گفت: بنده شخصاً در زمان وقوع این ماجرا، مسئولیت و حضوری در موضوع نداشتم و مشغول تحصیل بودم اما به دلیل اینکه کتاب ماجرای مک فارلین، را به عنوان یک اثر تحقیقی و مستند جهت ارائه مستندات و اطلاعات تکمیلی خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال های ۱۳۶۴ و ۱۳۶۵، که این ماجرا رخ داد، به همراه آقای حمیدی، یکی از همکاران دفتر نشر معارف انقلاب، تالیف و منتشر کردیم، در جایگاه یک پژوهشگر تلاش می کنم، خلاصه ای از یافته های خود را ارائه کنم.
هاشمی در ادامه سخنانش اظهار داشت: افشای مک فارلین به عنوان یک رسوایی حکومتی در آمریکا مطرح شد و نام ایران گیت یا ایران- کنترا به آن داده شد اما در ایران این موضوع جنبه منفی نداشت و هم یک پیروزی سیاسی و هم تامین تجهیزات نظامی برای ما محسوب شد و با صراحت هم امام خمینی(ره) این موضوع را به عنوان پیروزی ایران و سرشکستگی آمریکا مطرح کردند و این صحیح نیست که جریانی بخواهد بعد از ۳۵ سال موضوع را وارونه نمایی کند و آن را رسوایی ایران جلوه دهد و سران سه قوه و حتی امام خمینی(ره) در جریان امر بوده اند.
نویسنده کتاب ماجرای مک فارلین بیان داشت: این ماجرا سه منظر اصلی دارد. نخستین آن تامین نیازهای سیستم پدافند هوایی و زمینی ایران در جنگ که مد نظر ایران بود؛ یعنی واقعاً موضوع همین بود که آقای هاشمی در این موضوع به عنوان یک فرمانده عمل کرد. از منظر دلال ها و واسطه های معامله که منافع اقتصادی داشتند و منظر سوم منظر دولت آمریکا بود که آزادی گروگان های امریکایی در لبنان برایشان اصل بود که با این کار می توانستند در انتخابات بعدی رایشان را تضمین کنند اما در مسیر یک منظر دیگری نمایان می شود که همه این مساله را دستاویز می کنند که این منظر تبدیل مساله به روابط پنهانی و سپس آشکار میان ایران و آمریکا که در فاز دوم مدنظر مقامات آمریکایی بوده است. در این مرحله هم اگر توجه داشته باشید دیده می شود که کاملاً زیر نظر سپاه پاسداران بوده است. پس مجموعاً کل عملیات زیر نظر سران سه قوه، سپاه پاسداران بوده است. بنابراین از منظر چهارم به بعد خود سپاه پاسداران وارد ماجرا می شود افرادی که اسامی آنها کاملاً مشخص است که به فرماندهی محسن رضایی انجام می شده است.
هاشمی در بخش نتیجه گیری خود گفت: در موضوع آزادی گروگان ها ایران به دنبال تامین نیازهای خود یعنی سلاح بوده و به این هدف رسیده است و عامل پیروزی در ۲ عملیات بوده است. در ماهیت موضوع به عنوان بحث دوم باید گفت که موضوع در ایران کاملاً نظامی بوده و به همین دلیل معاملات اولیه با اطلاع و نقش آفرینی سپاه پاسداران انجام شده و در جریان سفر مک فارلین موضوع در کنترل سپاه پاسداران بوده است و مقامات سیاسی هیچ دیداری با او نداشته اند و سوم موضوع افشای ماجرا هنوز کاملاً مشخص نیست و چند فرضیه مطرح می شود؛ فرضیه اول اینکه بیت آیت الله منتظری پایش در میان بوده است، فرضیه دوم اینکه آمریکایی ها آن را افشا کردند، فرضیه سوم منافقین را مطرح می کنند و من فرضیه چهارمی مطرح می کنم و اینکه خود گروگان گیرها یعنی لبنان نقش داشته اند.
سلیمی‌نمین: پیروزی بزرگ در ماجرای مک فارلین با رهبری هوشمندانه امام(ره) صورت گرفت
عباس سلیمی نمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در ابتدای سخنان خود به استراتژی جنگ آیت الله هاشمی اشاره کرد و بیان داشت: آقای هاشمی در سال ۱۳۶۲ بحث جنگ را که متفاوت از استراتژی جنگی امام خمینی(ره) بود، بیان و شروع کرد به ترویج ایده خود در جبهه ها به خصوص در میان فرماندهان میدانی جنگ.
سلیمی نمین در ادامه توضیح می دهد که ما در بحث ارتباط با آمریکا ۲ مجوز داشتیم که سران نظام در جریان بودند؛ یکی اینکه سلاح های آمریکایی را از بازار آزاد ولو دلال های بین المللی تهیه کنیم و دیگری اینکه به صورت غیرمستقیم با آمریکایی ها وارد مذاکره بشویم تا بتوانیم برخی نیازمندی های خود را در جبهه تامین کنیم البته از طریق کمک آمریکایی ها برای آزاد کردن به گروگان هایشان در لبنان. این ۲ محور را هم امام (ره) در جریان بودند، هم سران قوا و مرتب در جلسه های سران قوا دستاوردها و موقعیت هایی که در این زمینه از آن ایران می شد دنبال می کردند.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: ۲ محور دیگر هم وجود دارد که هیچکدام از مسئولان دیگر غیر از آقای هاشمی حاضر نیستند که مسئولیتش را بپذیرند یا اعلام صریح می کنند که ما اطلاعی در این زمینه نداشتیم؛ یکی فراهم کردن حضور یکی از مقامات برجسته آمریکایی که ربطی به تامین قطعات و تجهیزات نداشت که این اتفاق گام بلندی از طرف آمریکایی ها برای تامین ارتباط با ایران بود و دیگری اینکه ارزیابی آمریکایی ها و برخی از جریان های غرب گرا در منطقه. آن ها آقای هاشمی را به عنوان شخصی که می تواند تاثیراتی در ارتباط با خواسته آمریکایی ها صورت بدهد ارزیابی می کنند.
وی مساله مک فارلین را یک پیروزی بزرگ برای ایران دانست که به با رهبری هوشمندانه امام(ره) به وقوع پیوست و در ادامه گفت: اگر امام(ره) قضیه را جمع نمی کردند یک بی اعتباری برای ما رقم می خورد. در واقع اینکه بحران به داخل آمریکا بر می گردد مدیریت هوشمندانه امام(ره) بود و همچنین امام(ره) از حق اساسی مجلس برای پرسش جلوگیری کردند تا سوالات و ابهامات مطرح نشود. اگر آن موقع بحث آمدن یکی از مشاوران وزیر اسراییلی مطرح می شد، آبروی انقلاب می رفت.
علایی: ماجرای مک فارلین از کنگرلو مشاور نخست‌وزیر وقت آغاز شد
حسین علایی از فرماندهان ارشد دفاع مقدس از سخنرانان دیگر این نشست، نخست به این مساله پرداخت که ماجرای مک فارلین از آیت الله هاشمی شروع نشد بلکه این قضیه از محسن کنگرلو مشاور نخست وزیر وقت آغاز شد.
علایی در خصوص این ماجرا اظهار داشت: محسن کنگرلو برای تامین سلاح های جنگ تحمیلی به دنبال این بود تا برخی از قطعات موشک های هاگ را که ایران نیاز داشت تامین کنند. به همین دلیل هم منوچهر قربانی فر به عنوان یک دلال که به دنبال سود خودش بود در این ماجرا قرار گرفت. آن گونه که خود کنگرلو برای من تعریف کرد، وقتی کار را شروع می کند با هماهنگی با نخست وزیر پیش می رود اما بنابه درخواست نخست وزیر وقت مساله به آقای هاشمی ارجاع داده می شود. از این زمان آقای هاشمی وارد ماجرا می شود بنابراین آقای هاشمی به دنبال آمریکایی ها نرفتند و به دنبال استراتژی که سلیمی نمین می گویند نبوده است و حتی خود کنگرلو می گوید که از همان ابتدا امام خمینی (ره) هم در جریان بودند.
این فرمانده جنگ در ادامه سخنانش به حل مساله جنگ و اتمام جنگ پرداخت و بیان داشت: آقای هاشمی به دنبال اتمام مساله جنگ بود. البته امام(ره) خودشان این مساله را حل کردند و اگر امام(ره) جنگ را حل نکرده بودند معلوم نبود ما بتوانیم جنگ را حل کنیم و خاتمه بدهیم. اگر امام(ره) مساله آمریکا را حل کرده بودند، الان به این وضعیتی که ما دچار آن شده ایم که معلوم نیست ما می خواهیم با آنها چیکار کنیم و آنها می خواهند با ما چیکار کنند، پیش نمی آمد. حالا که این اتفاق عملی نشده و امیدوار هستیم که الان یک فردی بیاید و این مساله را حل کند.
شیرعلی‌نیا: حضور مقام صهیونیستی منجر به شکست پروژه شد
جعفر شیرعلی‌نیا پژوهشگر جنگ در این نشست عنوان داشت که سطح درگیری حکومت‌ها اگر سطح خرید سلاح و معامله تسلیحات باشد، ماجرا را نازل و بی محتوا می کند.
شیرعلی نیا اظهار داشت: مساله در نیمه اول سال ۱۳۶۴ خورشیدی جدی می‌شود که اولین سلاح هم تقریباً در پایان همین نیمه به ایران وارد می شود. سال ۱۳۶۴ جبهه ایران در وضعیت دشواری قرار دارد اما در ادامه ایران در عملیات والفجر پیروز می شود و آقای هاشمی هم عنوان می‌کند که این سلاح ها در این پیروزی نقش داشتند.
این پژوهشگر جنگ معتقد است که آمدن مک فارلین به ایران نمی توانست تنها به خاطر تامین سلاح باشد. از طرفی اسرائیلی ها هم نمی‌خواستند که مساله ایران و آمریکا حل شود. بنابراین در مساله نوعی بن بست پیش می آید و آن این است که یک مقام امنیتی صهیونیستی درون هواپیما جزو همراهان مک فارلین بود که این مساله توجیه‌پذیر نیست و حضور این مقام صهیونیستی منجر به شکست پروژه می شود.
شیرعلی‌نیا در ادامه سخنان خود به کانال دوم ماجرای مک فارلین اشاره می کند و می گوید: از طریق علی هاشمی برادرزاده آقای هاشمی کانال دوم شکل می گیرد. کانال دوم که گشوده می شود چند تفاوت با کانال اول دارد. یکی اینکه سپاه پاسداران در کانال دوم حضور دارد که محسن رضایی هم این را تایید می کند.
در پایان این همایش پرسش و پاسخ هایی رد و بدل شد.
