رشتی دوزی که قدمت آن را یادها ثبت نکرده ” قلابدوزی” نام داشت و به گفته استاد بی پناه از استادان مسلم این رشته، این نام(رشتی دوزی) از زمانی روان شد که فردی به نام “حسین رشتی” طرحی زد و نام خود بر آن حک کرد و آن اثر به دست مولفی رسید و در کتابی به چاپ رسید و از آن پس به رشتی دوزی شهرت یافت؛ نمونه بسیار ارزشمند رشتی دوزی، چادر مربوط به محمد شاه قاجار است که اکنون در موزه هنر کلیولند آمریکا نگهداری می شود.
رشتی دوزی (قلاب دوزی رشت) یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران – میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) به ثبت رسیده‌است؛ در این کار زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم نواز تزئین می‌شود.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان می گوید : جلسه هماهنگی با تشکل رشتی دوزی برای ویرایش نهایی پروپوزال ثبت شهر رشت بعنوان شهر ملی رشتی دوزی ایران برگزار شده است.
فرزاد رشیدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: رشتی دوزی یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی شهر رشت است که در فهرست آثار ملی ایران به عنوان میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده‌است که در این جلسه ویرایش نهایی پروپوزال ثبت شهر رشت به‌عنوان شهر ملی رشتی دوزی ایران برای ارائه به شورای راهبردی صنایع دستی کشور در دست تهیه و تنظیم قرار گرفت.
وی، با قدردانی از حمایت‌های صورت گرفته در خصوص ثبت رشت به عنوان شهر ملی رشتی دوزی ایران اظهار داشت: توصیه نامه‌های استاندار، نمایندگان شهر رشت در مجلس شورای اسلامی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، شهردار و اعضای شورای شهر رشت و همچنین شورای مرکزی تشکل رشتی دوزی به عنوان نماینده هنرمندان این رشته به‌همراه پروپوزال در اواخر تیرماه سال جاری به شورای راهبردی شهر و روستای ملی ارسال می شود.
امروز صنایع دستی گیلان به رغم فراز و فرودهای بسیار و حتی با توجه به برخی بی مهری ها به قوت گیرایی، رنگ و اصالت توانسته در زمره باارزش ترین هنرهای کاربردی جامعه مطرح شود.
حسین قلعه نویی کارشناس و مدرس صنایع دستی معتقد است: اگرچه صنایع دستی کشور بویژه صنایع دستی گیلان و بارزترین آن چادرشب بافی قاسم آباد که به ثبت جهانی رسیده و رشتی دوزی که به رنگ و اصالت و قدمت، نامدار است اما در رقابت جهانی باید این نشان ها علمی، حساب شده و بومی سازی شکل بگیرد.
وی می گوید: برند و برندسازی فراتر از معادلات ساده و نخست کسب و کار است و کمک می کند که برخی صفات و ویژگی ها در سطح کلان به یک فرهنگ نسبت داده شود؛ لذا نگاه فرهنگی به برند و برندسازی باید مستولی باشد.
وی ادامه می دهد: برند شامل همه احساسات، ویژگی ها و مفاهیمی است که به یک نام گره خورده است؛ برند، برداشت افراد از یک نام است و از این روی نمی توان سرسری و کلیشه ای برندسازی کرد؛ اما برخی از صنایع دستی گیلان چون رشتی دوزی به لحاظ قدمت، اصالت و زیبایی قابلیت برند شدن در سطح ملی و حتی جهانی را داراست.
قلعه نویی می گوید: امروز نام سوئیس تداعی گر دقت و ظرافت است، شاید زمانی ساعت سوئیسی با هویت و دقت و کیفیت خود به نام سوئیس اعتبار می داد اما امروز این روند دگرگون شده و این نام سوئیس است که به ساعت ها اعتبار می دهد.
قدیمی ترین نمونه های رشتی دوزی جدا از مجموعه های خصوصی، در موزه آستان قدس رضوی و موزه هنرهای تزئینی ایران نگهداری می شود؛ مرکز عمده قلاب دوزی در گیلان شهرهای رشت و لاهیجان است که به سبب شهرتی که در رشت داشته، رشتی دوزی نیز نامیده می‌شود و زمانی آن را گلدوزی نیز می‌نامیدند.
تاریخچه دقیقی از قلاب دوزی در گیلان در دسترس نیست؛ داده های باستان‌شناسی حاکی از سابقه تاریخی قلاب دوزی در منطقه گیلان است و در کشف های باستان شناسی در لولمان گیلان، قطعاتی از قلاب دوزی و ملیله‌دوزی به دست آمده که پژوهشگران آن را متعلق به دوره هخامنشیان می‌دانند.
در گذشته، رشتی دوزی حرفه ای مردانه بود اما در سال های اخیر بانوان گیلانی چنان در این رشته پیشرفت کردند که گوی سبقت را از مردان ربودند تا آنجا که عالیه صادقی بانوی هنرمند گیلانی توانست با سوزن دوزی های بدیعش، مهر اصالت و نشان عالی یونسکو را از آن خود کند.
صادقی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید : رشتی‌دوزی یا قلابدوزی یکی از رو دوزی‌های قدیمی ایران و برند هنرهای سنتی گیلان است که سابقه‌ای طولانی دارد.
وی اظهار داشت : خاستگاه این هنر، شهر رشت مرکز استان گیلان است چرا که جغرافیای طبیعی این منطقه، زمینه مناسبی برای پرورش کرم ابریشم را فراهم آورده بود و آنچه رشتی‌دوزی (منسوب به رشت) را از قلاب‌دوزی‌های سایر نقاط ایران متمایز می‌کند، تنوع رنگ و فراوانی ابریشم کار شده و تنوع تکنیک‌های دوخت است.
این دارنده نشان یونسکو و پنج نشان ملی مرغوبیت یادآور شد: در قدیم رشتی‌دوزی دارای سه مرحله ابریشم‌تابی، رنگرزی و طراحی بود.
صادقی در تشریح هنر رشتی دوزی گفت : انواع قلابدوزی به روش ساده، قلابدوزی به روش ضخیم دوزی (برجسته) و قلابدوزی به روش معرق است، قلاب؛ اصلی‌ترین ابزار رشتی‌دوزی و بسیار شبیه درفش است، پارچه کار معمولا از پارچه‌های ماهوت، فوتر و یا مخمل رنگی است و برای نخ از ابریشم طبیعی در رنگ‌های گوناگون استفاده می شود.
این هنرمند افزود: نقوش رایج در رشتی‌دوزی، هشتی نوک تیز، هلالی، بشقابی، هشتی تاجی، حاشیه سلسله‌ای، چهار گل، لچکی، ترنج لوزی، طرح گلدانی، لاله عباسی، بته جقه ترنجی، نیم ترنجی، قهر و آشتی، ترمه‌ای، گل‌های شاه عباسی، طرح‌های اسلیمی است.
صادقی می گوید: رنگ ها سخن می گویند و صنایع دستی علاوه بر انتقال حس و اصالت از طریق دست به اثر و کنش رنگ های برآمده از طبیعت است که منحصر بفرد می شوند.
وی، کاربردهای رشتی دوزی را متعدد و از فرش تا پرده، سجاده، کلاه، کفش، صندل، انواع لباس، رومیزی، کوسن، سفره، روبالشی، آباژور، روبخاری و غیره عنوان و تاکید می کند: آموزش درست رشتی دوزی برای حفظ این هنر اصیل واجد اهمیت است.
وی بر روی اثرش که نشان یونسکو گرفته یک سال کار کرده و می گوید : برای کسب نشان یونسکو طرح باید هویت کشور را مشخص کند؛ پارچه بافته دست باشد، نخ طبیعی، رنگ ها طبیعی، کار سازگار با محیط زیست و قابل عرضه در بازار باشد.
وی، توجه به آموزش صحیح رشتی دوزی، حمایت از هنرمندان این رشته و امکان برگزاری نمایشگاه در استان گردشگرپذیر و همچنین حضور آنها در سایر نمایشگاه ها را برای ماندگاری این هنر اصیل گیلانی ضروری می داند.
رشتی دوزی برند هنرهای دستی گیلان است، حفظ اصالت آن نیاز به توجه مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، برگزاری کارگاه و نمایشگاه و تلاش برای پاسداشت آن دارد.
صنعت دست بواسطه جاری شدن ذوق و هنر در تولید یادمان هایی از گذشته، حامیان خویش را بی ارمغان رها نمی کند؛ بلکه اصالت، رنگ و قدمتی برآمده از صفای روستایی، پاداشیست که در برابر این حمایت نصیب خریداران تولیدات صنایع دستی می شود.
صنایع دستی سفیران فرهنگی یک سرزمین به شمار می آیند که در توسعه جهان بینی و بسط فرهنگ ها نقش برجسته ای را به خود اختصاص می دهد و به جهت کارکرد متفاوت آنها با محصولات و مصنوعات صنعتی بسته بندی و نشانه سازی خاص خود را می طلبند و امروز در همین راستا پس از ثبت جهانی چادرشب بافی قاسم آباد رودسر، فشتکه گیلان بعنوان روستای ملی حصیر بافی، گام های نهایی برای معرفی رشت بعنوان شهر ملی رشتی دوزی برداشته می شود.
